Protisty – najprostsze organizmy

• Wg teorii endosymbiozy komórki eukariotyczne powstały w wyniku stopniowych przekształceń prokariotycznych.

  Etap:	Proces:
  1	Utrata ściany komórkowej.
  2	Zwiększenie rozmiarów pierwotnych komórek prokariotycznych.
  3	Pofałdowanie błony komórkowej, wytworzenie się: woreczków, pęcherzyków, fałd, kieszonek.
  4	Odgrodzenie genoforu od reszty cytoplazmy błoną, pochodzącą z siateczki śródplazmatycznej.
  5	Pochłonięcie tlenowych komórek prokariotycznych – powstanie mitochondriów.
  6	Pochłonięcie samożywnych komórek podobnych do sinic – powstanie chloroplastów.

• W skład komórki eukariotycznej wchodzą: w cytoplazmie – system błon (np. siateczka śródplazmatyczna), struktura Golgiego, lizosomy, wakuole, a także cytoszkielety, jądro komórkowe mitochondria i plastydy.

  Aparat Golgiego:	Lizosomy:	Wakuole (wodniczki):	Cytoszkielet:	Jądro komórkowe:	Mitochondria:	Plastydy:
  odpowiada m.in. za wydzielanie.	to pęcherzyki zawierające enzymy trawienne.	m.in. magazynują wodę.	sieć włóknistych struktur białkowych.	zawiera większość materiału genetycznego komórki.	wytwarzają ATP, poprzez oddychanie komórkowe oraz regulują metabolizm komórki.	np. chloroplasty, chromoplasty, leukoplasty.

• Pęcherzyki siateczki śródplazmatycznej doprowadziły do powstania jądra komórkowego.

Budowa ogólna protistów

• Protisty mają niejednolite pochodzenie, są to organizmy eukariotyczne, które pozostały po wyłączeniu organizmów należących do królestw: roślin, grzybów i zwierząt.
• Cechy wspólnie dla większości protistów to: prosta budowa, wodny tryb życia.
• Wyróżnia się protisty zwierzęce (pierwotniaki), protisty roślinne (większość kiedyś zaliczana była do glonów) oraz protisty grzybopodobne (śluzorośla).
• Budowa protistów:

Procesy życiowe protistów

Odżywianie się

• Protisty dzielą się na autotroficzne (samożywne) i heterotroficzne (cudzożywne) oraz miksotroficzne.
• Przykładem organizmu miksotroficznego jest euglena zielona.
• Autotrofy przeprowadzają fotosyntezę za pomocą chloroplastów – barwnych plastydów – mają różne kształty: od okrągłych do taśmowatych. Wewnątrz chloroplastu zlokalizowane są barwniki fotosyntetyczne (chlorofil a, bądź chlorofile b, c lub d, fikobiliny, barwniki z grupy karotenowców).
• Heterotrofy pobierają gotowe substancje organiczne z zewnątrz w postaci pojedynczych bądź większych drobin pokarmu (np. całe komórki bakterii). Te większe muszą być strawione wewnątrz komórki w cytoplazmie.
• Materiałem zapasowym protistów może być: wielocukier (skrobia, paramylon, glikogen), tłuszcze lub alkohol mannitol.
• Wyróżniamy trzy podstawowe sposoby przedostawania się substancji odżywczych do cytoplazmy: wchłanianie, pinocytoza i fagocytoza.

  Wchłanianie:	Niewielkie cząsteczki obojętne elektrycznie bądź rozpuszczalne w tłuszczach przenikają bezpośrednio przez błonę komórkową zgodnie z gradientem(różnicą) stężeń. Jony i większe cząsteczki (np. glukoza, aminokwasy) przenikają przez błonę na zasadzie transportu aktywnego (kosztem energii biochemicznej). Proces ten zachodzi nie tylko u protistów heterotroficznych, ale też we wszystkich żywych komórkach wszystkich organizmów.
  Pinocytoza:	Proces charakterystyczny dla pierwotniaków. Pobierane są np. drobinki białek lub inne wielkocząsteczkowe substancje rozpuszczalne w wodzie. Pinocytoza polega na tworzeniu się pęcherzyków pinocytarnych (wodniczki pokarmowe), które wchłaniają pokarm, odrywają się one od błony komórkowej i poruszają w cytoplazmie. W trakcie wędrówki pęcherzyki zostają w całości enzymatyczne rozłożone (strawione) z udziałem lizosomów i rozproszone w cytoplazmie.
  Fagocytoza:	Proces charakterystyczny dla pierwotniaków. Umożliwia pobranie całych bakterii lub innych mikroorganizmów za pomocą łączących się wypustek plazmatycznych. W fagocytozie tworzą się wodniczki pokarmowe, ale większe niż w procesie pinocytozy. Po dołączeniu lizosomów strawiona zostaje tylko zawartość wodniczki pokarmowej, ewentualnie, jeśli coś nie może zostać strawione – zostaje usuwane przez włączenie się wodniczki z powrotem w błonę komórkową (nazywa się to egzocytozą).

• Egzocytoza może zachodzić na całej powierzchni protistów bądź w miejscach zwanych cytostomami. Jest to zależne od skomplikowania powierzchni protistów – jeśli organizm otoczony jest grubą pellikulą lub pancerzykiem – egzocytoza zachodzi w cytostomach.

Oddychanie i wymiana gazowa

• Protisty oddychają tlenowo całą powierzchnią ciała, jedynie pasożyty – beztlenowo (fermentacja), bo mają mały dostęp do tlenu.

Osmoregulacja i wydalanie

• Osmoregulacja to proces polegający na utrzymania stałego stężenia płynów ustrojowych.
• Osmoza polega na przemieszczaniu się wody z roztworu o niższym stężeniu (hipotonicznego) do roztworu o większym stężeniu (hipertonicznego) przez błonę półprzepuszczalną – błonę komórkową.
• Protisty słodkowodne ciągle zmagają się z wlewaniem się do nich wody z roztworu hipotonicznego (np. rzeki).
• Wodniczki tętniące zbierają nadmiar wody z otaczającej cytoplazmy. Po napełnieniu wodniczki, jej zawartość jest usuwana na zewnątrz poprzez skurczenie jej.
• Wydalanie zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii u protistów odbywa się albo bezpośrednio przez powłoki komórkowe (protisty morskie) albo za pomocą wodniczek tętniących (niektóre protisty słodkowodne).

Wrażliwość na bodźce

• Protisty nie mają wyspecjalizowanych zmysłów ani rozbudowanego układu nerwowego. Najprostszą formą odbioru bodźca jest zmiana polaryzacji błony komórkowej (na zewnątrz komórki są jony dodatnie, a wewnątrz ujemne).
• Bezpośrednie zetknięcie z jakimś obiektem prowadzi do przemieszczenia jonów i zmiany polaryzacji (czyli depolaryzacji) błony, a to z kolei wywołuje określoną reakcje organizmu.
• Kiedy organizm dotyka coś małego, jego reakcją jest – zjedzenie; natomiast kiedy coś dużego – ucieczka.
• Niektóre miksotroficzne wiciowce są zdolne do odbierania bodźców świetlnych za pomocą specjalnego narządu światłoczułego.

Poruszanie się (lokomocja)

• Niektóre protisty mogą się poruszać, szczególnie jednokomórkowe (pełzak – ameba), choć czasem też kolonijne (toczek).
• Wiele protistów kolonijnych i wielokomórkowych przenoszone są przez wodę.
• Istnieją dwa sposoby poruszania się protistów: pseudopodialny (za pomocą nibynóżek) i undulipodialny (za pomocą wici lub rzęsek).

Sposoby rozmnażania się i podstawowe typy rozwoju

• Sposoby rozmnażania:

  Nazwa:	Sposób:
  Mitoza lub fragmentacja:	Podziały mitotyczne służą do wzrostu i powiększeniu rozmiarów ciała, podwojenie materiału genetycznego w jądrze. Fragmentacja występuje u organizmu wielokomórkowych.
  Pączkowanie:	Polega na wytwarzaniu przez rodzicielski organizm małego fragmentu, który po oderwaniu się od rodzica samodzielnie się rozwija w identycznie genetyczną jego kopię.
  Izogamia:	Łączą się dwa gamety identyczne pod względem kształtu i ruchliwości. Prawdopodobnie jest to najstarsza forma zapłodnienia.
  Anizogamia:	Łączą się gamety w pewnym stopniu zróżnicowane (wielkość ,zawartość materiału zapasowego itp.). Najczęściej większa komórka to osobnik żeński, a mniejsza – męski.
  Oogamia:	Łączą się komórki bardzo zróżnicowane: gamet żeński (duża nieruchliwa – komórka jajowa) i gamet męski (mały, najczęściej ruchliwy – plemnik). Gametangia mają już swoje wyodrębnione nazwy: lęgnie (żeńskie) i plemnie (męskie).

• Rozmnażanie bezpłciowe w sprzyjających warunkach umożliwia szybki wzrost liczby osobników. Wadą tego rodzaju rozmnażania jest to, że wszystkie organizmy potomne mają to samo DNA, czyli te same niedoskonałości co osobnik macierzysty.
• Jedynym sposobem na zmianę materiału genetycznego w rozmnażaniu bezpłciowym są mutacje, w większości jednak niekorzystne dla organizmów.
• Mitochondria w plemniku produkują energię do poruszania się.
• Przemiany pokoleń:

  Przemiana pokoleń to następowanie po sobie pokolenia rozmnażającego się płciowo i pokolenia rozmnażającego się bezpłciowo.	Pokolenie rozmnażające się płciowo to gametofit. Rozmnaża się za pomocą komórek rozrodczych (gamet), jest to pokolenie haploidalne (1n).
  	Pokolenie rozmnażające się bezpłciowo jest saprofit, rozmnażający się za pomocą zarodników (spor), jest to pokolenie diploidalne (2n).

• Pojęcie przemiany faz jądrowych odnosi się do liczby chromosomów w materiale genetycznym (haploidalnym 1n lub diploidalnym 2n) . Pokolenie płciowe jest w haplofazie, a pokolenie bezpłciowe w diplofazie.
• Etapy przemiany pokoleń:

  Etap:	Sposób:
  Gamia:	Dwie komórki łączyły się, w jeden, co powodowało, że ich materiał genetyczny został podwojony. Powstanie komórki diploidalnej zwana komórką zygotyczną lub zygotą. 1n + 1n = 2n
  Mejoza:	Podczas mejozy zostaje wymieszany materiał genetyczny. Powstają nowe osobniki mające nowe zestawy genów (zmienność rekombinacyjna). 2n —–> 1n + 1n

• Mejozy dzielą się na: postgamiczne i pregamiczne.
• Postgamiczna: 1n —–> 1n + 1n [gamia] = 2n [mejoza] —-> 1n
• Pregamiczna: 2n [mejoza] —–> 1n + 1n [gamia] —> 2n
• Cykle, u organizmów jednokomórkowych:

  Cykl rozwojowy z mejozą postgamiczną:	Cykl rozwojowy z mejozą pregamiczną:
  Podstawowa forma życiowa gatunku to komórki haploidalne. Co jakiś czas dochodzi do gamii (p.w.). Zygota jest krótkotrwałą formą życiową i szybko dzieli się mejotycznie, dając 4 potomne komórki haploidalne. Komórki, które powstały, dojrzewają i są wstanie do samodzielnego życia, i rozmnażania bezpłciowego. Mejoza w tym cyklu zachodzi bezpośrednio po gamii.	Podstawową formą życiową gatunku jest komórka diploidalna. Zachodzi mejoza, i powstają komórki haploidalne (gamety). Dwa gamety łączą się ze sobą tworząc zygotę, która przekształca się w dojrzały organizm diploidalny. Mejoza w tym cyklu zachodzi przed gamią.

• Cykl rozwojowy u organizmów wielokomórkowych:

1. Wielokomórkowy organizm haploidalny produkuje haploidalne komórki rozrodcze (gamety) poprzez podziały mitotyczne.
2. Gamety łącza się tworząc zygotę, w której wyrasta wielokomórkowy organizm diploidalny.
3. Ten organizm w procesie sporulacjiwytwarza mejotycznie pojedyncze komórki haploidalne, zwane sporami bądź zarodnikami.

• Z tych komórek wyrasta organizm haploidalny wielokomórkowy, produkujący haploidalne komórki rozrodcze itd.
• Ponieważ prawie wszystkie wielokomórkowe protisty są samożywne, stanowią one i stanowiły przedmiot badań z dziedziny botaniki (nauka o roślinach), dlatego: wielokomórkowy organizm haploidalny to gametofit, bo produkuje gamety; wielokomórkowy organizm diploidalny to sporofit, bo tworzy spory; gamety powstają w gametangiach; a zarodniki w sporangiach.
• Przemiany, u organizmów wielokomórkowych: przemiana izomorficzna i przemiana heteromorficzna:

  Przemiana izomorficzna (gr. isos – równy, morphe – kształt):	Przemiana heteromorficzna (gr. heteros – rózny, morphe – kształt):
  Jest to przemiana, w której organizmy uczestniczące mają podobne kształty.	Jest to przemiana, w której organizmy uczestniczące mają różne kształty. Dzieli się ze względu na przewagę: gametofitu lub sporofitu.

• Przemiany heteromorficzne:

Przegląd i znaczenie

• Obecnie do protistów zalicza się 25 typów, z których wiele stanowi odrębne linie rozwojowe, a dla niektórych nie ustalono pokrewieństwa ani relacji z innymi organizmami.

Artykuł powstał na podstawie:

Biologia klasa 1. OPERON, zakres rozszerzony, Gdynia 2005

CZY TEN ARTYKUŁ OKAZAŁ SIĘ POMOCNY? MASZ DODATKOWE SUGESTIE ALBO PYTANIA? NAPISZ DO NAS! A MOŻE CHCESZ TEŻ O CZYMŚ NAPISAĆ I OPUBLIKOWAĆ? DOŁĄCZ DO NAS! REDAKCJA@BIOMIST.PL