Stawonogi – budowa,układy,rozmnażanie,znaczenie
Gromada: Staroraki (Merostomata)
Gromada: Wije (Myriapoda)
Gromada: Owady (Insecta)
- Opisano ponad 1,1 mln stawonogów, są więc największą grupą organizmów. Choć są bezkręgowcami – opanowały zdolność lotu.
Pochodzenie i filogeneza stawonogów
- Ich przodkami były prawdopodobnie zwierzęta morskie.
Budowa ciała i funkcje życiowe stawonogów
Budowa zewnętrzna i powłokowa ciała
- Ciało podzielone na zróżnicowane segmenty zwane tagmami: głowa, tułów, odwłok.
- Tagmy często się łączą (u skorupiaków i pająków) w głowotułów.
- Odnóża na głowie uległy przekształceniu w czułki i narządy gębowe. Odnóża tułowiowe służą do poruszania się. Odnóża odwłokowe zanikły lub wspomagają odnóża tułowiowe bądź odgrywają rolę narządu kopulacyjnego.
- Ciało stawonogów wyścielone jest jednowarstwową kutykulą zbudowaną głównie z białka, chityny i soli wapniowych, kutykula ta jest szkieletem zewnętrznym i nadaje sztywność.
- Pomiędzy segmentami tułowia i członami odnóży występują stawy zbudowane z samej chityny.
Wady zewnętrznego szkieletu: | Zalety zewnętrznego szkieletu: |
|
|
- Ze względu na kutykulę występuje przyrost skokowy, w okresie linienia, czyli zrzucania pancerzu. W czasie linienia zwierzę jest praktycznie bezbronne.
Układ mięśniowy
- Pojawienie się mięśni poprzecznie prążkowanych, zwiększających możliwości ruchu.
- Wyróżnienie się zginaczy i prostowników, mających dużą sprawność.
- Mięśnie ruchowe przypominają mięśnie szkieletowe kręgowców.
Układ pokarmowy
- Jelito podzielone na trzy części, jak u mięczaków.
- Tylne i przednie jelito nie uczestniczą w procesie trawienia, bo wysłane są warstwą białkowo-chitynową.
- Otwór gębowy otoczony narządami gębowymi.
- Palczasty gruczoł trawienny nie występuje u owadów.
- Aparaty gębowe: gryzący (konik polny), ssący (motyl), kująco-ssący (komar), liżący (mucha), liżąco-ssący (osa).
Układ oddechowy
- Skorupiaki: mają skrzela w postaci silne rozgałęzionych i ukrwionych wyrostków; osadzone na odnóżach; w warunkach lądowych skorupiaki wykształciły płuca i tchawki.
- Pajęczaki: płuca; parzyste komory; położone na odwłokach; tlen prowadzą do nich szczeliny; podzielone na kieszonki; czasem tchawki.
- Owady i wije: tchawki; chitynowe rurki rozłożone po całym ciele; układ krążenia nie uczestniczy w wymianie gazowej; przez tchawki niemożliwy jest rozrost.
- U małych stawonogów wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnią ciała.
Układ krążenia
- Otwarty, serce i kilka naczyń krwionośnych.
- Hemolimfa to płyn krążący w układzie wymieszany z krwią i płynami ciała, i barwnikami rozpuszczonymi w osoczu.
- Serce występuje po grzbietowej stronie ciała.
Układ nerwowy i narządy zmysłów
- Składa się z parzystego zwoju nerwowego, obrączki okołogardzielowej i dwóch pni brzusznych.
- Centralizacja, jeden łańcuszek nerwowy, dwu- lub trzy częściowy mózg.
- Narządy zmysłów zazwyczaj umiejscowione w okolicach otworu gębowego.
- Włoski dotykowe, statocysty – narządy równowagi, narząd słuchu(n. tympanalne).
- Oczy proste występują u pajęczaków.
Oczy złożone: | |
Złożone z pojedynczych elementów (do 28tys.) zwanych omatidiami, obraz mozaikowy, przetwarzany przez układ nerwowy. Owady dzięki takim oczom są w stanie widzieć 360° i widzą więcej kolorów. | |
Apozycyjne: | Superpozycyjne: |
Owady dzienne; komórki barwnikowe pochłaniają promienie świetlne, przepuszczając tylko prostopadłe. | Owady nocne i zmierzchowe; obraz jaśniejszy; strata na ostrości. |
Układ wydalniczy
- Narządy wydalnicze to przekształcone metanefrydia zlokalizowane w parzystych gruczołach zielonych/czułkowych i szczękowych u skorupiaków i gruczołach biodrowych u pajęczaków.
- Cewki Malpighiego to kanaliki, które ujście mają między jelitem środkowym i tylnym. Ich funkcją jest przekazywanie zbędnych i szkodliwych metabolitów i transportem ich do jelita. Cewki występują u owadów, wijów i wyższych pajęczaków.
- Stawonogi wodne wydzielają amoniak, a lądowe związki azotowe lub kwas moczowy.
Rozmnażanie się i rozwój stawonogów
- Stawonogi są w większości rozdzielnopłciowe i jajorodne.
- U wodnych skorupiaków występuje zapłodnienie zewnętrzne.
- U lądowych stawonogów występuje zapłodnienie wewnętrzne.
- Rozwój prosty mają pajęczaki, a rozwój złożony owady.
- Rozwój złożony różnicuje się na rozwój z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym.
- Przeobrażenie niezupełne: jajo – larwa – imago. Zupełne: jajo – larwa – poczwarka – imago.Istota:Rozwój złożony z przeobrażeniem…Pchłazupełnym.Komarzupełnym.Muchazupełnym.Turkuć podjadekniezupełnym.Pluskwaniezupełnym.
- Larwa, przekształcając się w imago, zmienia się od wewnątrz i zewnątrz, nie zmienia się jednak układ nerwowy.
- Partenogeneza – dzieworództwo, rozwój organizmu z niezapłodnionego jaja. Po którymś pokoleniu rodzą się w końcu samce.
- Heterogonia – następowanie po sobie partenogenezy i rozmnażania płciowego.
- Polimorfizm – zjawisko występowania w obrębie populacji organizmów określonego gatunku (pomiędzy którymi zachodzi swobodny przepływ genów) odmiennych form różniących się funkcjonalnie lub strukturalnie.
- Pedogeneza – polega na produkowaniu przez larwy jaj zdolnych do rozwoju partenogenetycznego.
Przegląd i znaczenie
Istota: | Choroba, którą przenosi: |
Komar | Malaria |
Wesz | Tyfus |
Mucha tse-tse | Śpiączka |
Pchła | Dżuma |
Kleszcz | Zapalenie opon mózgowych i borelioza |
Artykuł powstał na podstawie:
Biologia klasa 1. OPERON, zakres rozszerzony, Gdynia 2005
nie heterogEnia tylko heterogOnia
@jamajka
Dzięki, poprawione.
Dzięki- uratowałeś mi życie ;p