To, jacy jesteśmy, jak się zachowujemy, myślimy czy czujemy pozostaje pod stałym kierownictwem mózgu. Na mózg wpływ mają hormony. Jeśli zarówno struktura mózgu, jak i hormony są różne u kobiet i u mężczyzn, to nie trudno nam wnioskować o różnicach w zachowaniu. Dokładne zrozumienie powiązań między anatomią mózgu, wpływem hormonów i zachowaniami pozwala na rozwiązanie choć niektórych, z tak wielu przecież, fascynujących zagadnień dotyczących płci mózgu.
Poszukując przyczyn pojawienia się różnic pomiędzy zachowaniem obydwu płci nie sposób nie odnieść się do psychologii ewolucyjnej. Ta jedna z najbardziej popularnych teorii gatunku ludzkiego zakłada, że mężczyźni są z natury bardziej agresywni i skłonni do wpadania w złość, podczas gdy kobiety są bardziej łagodne i spokojne. Według psychologii ewolucyjnej wymienione cechy miałyby mieć związek z tzw. „rachunkiem minimalnych nakładów energii” potrzebnej do przekazania swoich genów potomstwu dla podtrzymania gatunku. Teoria ewolucyjna kładzie zatem szczególny nacisk na przetrwanie, akcentując tym samym cechy, które miałyby zapewnić sukces reprodukcyjny przy założeniu międzypłciowej różnorodności.
Jedne z pierwszych przesłanek o międzypłciowych różnicach w budowie i funkcjonowaniu mózgu pojawiły się za sprawą psychologa Herberta Landsella. Odkrył on, że uszkodzenie tych samych obszarów mózgu powoduje u obojga płci odmienne skutki. Landsell prowadził swoje badania przeważnie na grupach epileptyków, którym usunięto fragment prawej półkuli mózgu odpowiedzialnego przede wszystkim za funkcje wizualne, przestrzenne i abstrakcyjne. Jak się okazało, uszkodzenia tych właśnie obszarów mózgu powodowało u mężczyzn zaburzenia orientacji przestrzennej, natomiast u kobiet umiejętność ta zostawała względnie zachowana. Dalsze badania doprowadziły Landsella do wniosku, iż podział konkretnych funkcji między prawą a lewą półkulą jest mniej wyraźny u kobiet niż u mężczyzn. Również dzisiejsze badania potwierdzają fakt, że za konkretne funkcje mózgu u kobiet są odpowiedzialne różne ośrodki rozmieszczone zarówno w prawej, jak i w lewej półkuli, przy czym u mężczyzn mamy do czynienia z węższą lokalizacją danych funkcji mózgowych (ograniczają się one zwykle do konkretnego ośrodka lub są związane głównie z jedną z półkul mózgowych).
Obserwacje dotyczące różnic psychofizycznych pomiędzy płciami prowadził także Galton (Galton 1882). Z jego badań wynikło, że kobiety cechuje większa wrażliwość na bodźce bólowe, natomiast mężczyzn – większa wrażliwość na ostre dźwięki.
Wyniki powyższych badań stały się początkiem zagorzałej dyskusji naukowej o międzypłciowym zróżnicowaniu budowy mózgu.
Jak wiemy, w procesie kształtowania się płci mózgu możemy wyróżnić kilka etapów, które są ze sobą ściśle powiązane i warunkują tym samym prawidłowy rozwój osobnika. Najbardziej podstawowym etapem jest proces powstawania elementarnych cech różnicujących, które to znajdują swoje odzwierciedlenie w rodzajach powstających połączeń nerwowych i sposobie rozbudowy struktur mózgowych. Tworzy się tak zwana tożsamość płciowa, czyli poczucie: „kim jestem?”, „kim się czuję?”. Dopiero po tym etapie kształtują się preferencje seksualne, a także umiejętność kontroli w funkcjonowaniu narządów płciowych. W wyniku różnorodnych zaburzeń dotyczących ostatnich etapów kształtowania się płci mózgu może dochodzić do różnego rodzaju dewiacji seksualnych.
Co jednak tak naprawdę determinuje płeć i odpowiada za rozwój męskiego lub kobiecego mózgu? Czynnikiem, który przede wszystkim determinuje płeć są chromosomy płciowe. Rozpoczęto zatem liczne badania na materiale genowym w celu poszukiwania różnic. Okazało się, że faktycznie takowe różnice istnieją, gdyż geny działają inaczej w kobiecych, a inaczej w męskich chromosomach (te w kobiecych chromosomach miałyby być bardzie aktywne).
Równie ważnym determinantem płci są hormony. Choć w budowie chemicznej progesteron i testosteron są hormonami bardzo do siebie podobnymi, to jednak ich funkcje, spełniane już w pierwszych tygodniach ciąży, nie pozostają bez znaczenia. W literaturze szczególnie podkreśla się znaczenie testosteronu, szczególnie w okresie do 6. tygodnia ciąży, w którym to poziom testosteronu winien wyraźnie wpływać na płeć rozwijającego się zarodka, a później płodu. Zostało dowiedzione, że poziom testosteronu w 6. tygodniu ciąży może osiągać nawet czterokrotną! wartość poziomu tego hormonu możliwą do osiągnięcia w życiu dorosłym u mężczyzn.
Temat płci mózgu szybko znalazł zainteresowanie w naukowym gronie. Prowadzone badania przynosiły kolejne ciekawostki. Zwrócono uwagę na odmienną organizację półkuli lewej u kobiet i u mężczyzn. Stwierdzono, że wszystkie różnice między męskim a kobiecym mózgiem mają bezpośredni wpływ na różnice w sposobie myślenia u kobiet i mężczyzn. Wkrótce, za pomocą wysoko wyspecjalizowanych technik neuroobrazowania mózgu, przeprowadzono szereg badań, dzięki którym udało się stworzyć swoistą charakterystykę porównawczą konkretnych struktur mózgowych między kobietami i mężczyznami.
Jedną z pierwszych różnic które zauważono była ta dotycząca wielkości mózgu. Okazało się bowiem, że mózg kobiet jest mniejszy niż u mężczyzn, co ciekawe jednak: stosunek masy mózgu do masy ciała jest stosunkowo wyższy u kobiet niż u mężczyzn. Płeć żeńską cechuje również większe i grubsze ciało modzelowate, większa powierzchnia prawego płata ciemieniowego oraz grubsza warstwa kory półkuli lewej. Mężczyźni natomiast, w porównaniu do kobiet, posiadają z reguły mniejsze ciało modzelowate, lewy płat ciemieniowy większy od prawego oraz grubszą warstwę kory mózgowej półkuli prawej.
Szybki rozwój metod badawczych w neurologii i neurobiologii zaowocował kolejnymi, nowymi doniesieniami, o jeszcze bardziej szczegółowych różnicach anatomicznych w budowie mózgu obojga płci. Odkryto na przykład, że funkcje językowe u kobiet są zlokalizowane bilateralnie, zaś u mężczyzn są zlokalizowane głównie w półkuli dominującej. U kobiet zauważono mniejszą asymetrię międzypółkulową (w tym również planum temporale), większą ilość istoty szarej oraz gęstsze upakowanie neuronów w mózgowiu. Płeć męską wyróżnia większe jądro przedwzrokowe, większe ciało migdałowate (odpowiadające m.in. za generację negatywnych emocji, agresji oraz reakcji obronnych), większe jądro płciowodwupostaciowe (odpowiadające za determinację behawioru seksualnego) oraz mniejsze w stosunku do kobiet jądro nadskrzyżowaniowe (pełniące kluczową rolę w regulacji rytmów biologicznych).
Ponadto badania wskazują, że jądro łożyskowe prążka krańcowego (odpowiedzialne za poczucie przynależności płciowej) oraz obszar przedwzrokowy podwzgórza (związany ze zjawiskiem pociągu seksualnego) są mniejsze u kobiet niż u mężczyzn.
W tabeli poniżej przedstawiono podstawowe różnice w organizacji mózgu u kobiet i u mężczyzn:
FUNKCJA | LOKALIZACJA W MÓZGU |
Funkcje językowe (mowa, gramatyka). | K: przód lewej półkuli |
Definiowanie słów. | K: przód i tył obu półkul M: przód i tył lewej półkuli |
Funkcje wzrokowo-przestrzene. | M: prawa półkula |
Emocje. | K: obie półkule M: prawa półkula |
Można łatwo wywnioskować, iż wszystkie nadmienione tutaj różnice anatomiczne mózgu u kobiet i u mężczyzn nie pozostają obojętne na sposób funkcjonowania obojga płci. Już od najmłodszych lat jesteśmy w stanie zaobserwować, iż dziewczynki z reguły szybciej uczą się mówić i rozpoznawać osoby znane od obcych, robią mniej błędów w testach gramatycznych, a w okresie wczesnoszkolnym częściej niż chłopcy dominują w szkole. Kolejne zmiany uwidaczniają się w okresie dojrzewania. Chłopcy wykazują zazwyczaj większe zdolności matematyczne, charakteryzują się większą stabilnością hormonalną, wykazują lepszą koordynację ręka-oko, są jednak bardziej agresywni niż przeciętna kobieta.
Powyższa, choć bardzo przeglądowa, charakterystyka porównawcza pozwala nam stworzyć obraz dwóch mózgów: innego u kobiety, a innego u mężczyzny, przy czym każdy z nich cechuje się odmienną organizacją i różnorodnością połączeń nerwowych.
Wiedza dotycząca pojęcia płci mózgu stale się rozrasta. Przybywa badań dowodzących na istotność owych różnic na odmienność codziennego funkcjonowania kobiet i mężczyzn. Różnice te pojawiają się już od najmłodszych dni, dojrzewają wraz z nami, aby nadawać naszym zachowaniom konkretny, nieco odmienny od płci przeciwnej, kształt.
Bibliografia:
Blum D. (2000). Mózg i płeć: o biologicznych różnicach między kobietami a mężczyznami. Warszawa, Prószyński i S-ka
Górska T., Grabowska A., Zagrodzka J. (2005). Mózg a zachowanie. Warszawa, PWN
Moir A., Jessel D. (2003). Płeć mózgu. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy
