mgr Katarzyna Rytel, mgr Katarzyna Tomasik
Charakterystyka choroby
Borelioza z Lyme, nazywana powszechnie boreliozą lub Chorobą z Lyme została odkryta w 1975 roku. Przenoszona jest przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Wywołującym ją czynnikiem etiologicznym są należące do typu krętków bakterie z kompleksu Borrelia burgdorferi sensu lato. Szacuje się, że każdego roku w Stanach Zjednoczonych i Europie pojawia się około 700 000 nowych przypadków boreliozy, co czyni ją najczęściej występującą na półkuli północnej chorobą przenoszoną przez kleszcze [1]. Kompleks Borrelia burgdorferi sensu lato obejmuje wiele gatunków, wśród których można wyróżnić trzy najczęściej wywołujące boreliozę. Są to: Borrelia burgdorferi (sensu stricto), Borrelia afzelii i Borrelia garinii. W Ameryce Północnej prawie wszystkie przypadki boreliozy spowodowane są przez B.burgdorferi. W Europie najczęściej Chorobę z Lyme wywołują gatunki B.garinii i B.afzelii. Natomiast w Azji za większość jej przypadków odpowiedzialny jest gatunek B.garinii [2].
Objawy
Obraz kliniczny boreliozy jest bardzo zróżnicowany i u każdego pacjenta choroba może przebiegać inaczej. Objawy mogą różnić się w zależności od stopnia jej zaawansowania oraz od gatunku będącego czynnikiem, który ją wywołał. Można wyodrębnić trzy etapy choroby:
- postać wczesna zlokalizowana,
- postać wczesna rozsiana,
- postać późna rozsiana.
Postać wczesna zlokalizowana
Najczęstszym i najbardziej charakterystycznym symptomem pojawiającym się w pierwszej fazie boreliozy jest rumień wędrujący [3]. Pojawia się po upływie od 3 do 32 dni (zazwyczaj po upływie około tygodnia) od ugryzienia kleszcza [2]. Nie występuje jednak u każdego chorego. Ma postać czerwonej wysypki zlokalizowanej zwykle w miejscu ukąszenia kleszcza, otoczonej widocznym na skórze czerwonym pierścieniem, który ma tendencję do rozszerzania się. Rumień wędrujący pozostawiony bez ingerencji farmakologicznej utrzymuje się około 2-3 tygodni i może osiągnąć nawet 20 cm średnicy. Mogą mu towarzyszyć dolegliwości takie jak swędzenie i pieczenie, a także może przebiegać bezobjawowo. Wśród innych objawów występujących u niektórych chorych w tej fazie boreliozy należy wymienić: objawy grypopodobne, gorączka, ból mięśni i głowy, sztywność karku, a także problemy ze wzrokiem, łzawienie i zaczerwienienie oczu. Brak wdrożenia odpowiedniego leczenia na tym etapie choroby lub nieskuteczna terapia, prowadzą do rozwinięcia się u pacjenta postaci wczesnej rozsianej oraz postaci późnej rozsianej, a w każdym z tych etapów może wystąpić neuroborelioza.
Postać wczesna rozsiana
Drugi etap boreliozy rozpoczyna się po upływie 3-12 tygodni od początkowej infekcji. Występuje tutaj szereg objawów, do których należą: ogólne złe samopoczucie, gorączka, zawroty i ból głowy (objawy neurologiczne) i ból mięśni. Obserwuje się również liczne objawy kardiologiczne np. ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, duszności, arytmia czy przemijający blok serca. Zdarzają się zaburzenia przewodzenia serca, jednak zwykle nie trwają dłużej niż kilka dni. Choroba często obejmuje również narząd wzroku. Najczęściej wymienianym na tym etapie boreliozy objawem ocznym jest zapalenie spojówek. Dosyć rzadkim symptomem, występującym głównie w Europie jest chłoniak limfocytowy skóry. Ma on postać wolno rosnącej blaszki lub guzka o czerwononiebieskim zabarwieniu pojawiającym się na płatku ucha u dzieci i na piersi u dorosłych. Pojawia się po upływie kilku tygodni lub kilku miesięcy od początkowej infekcji [3].
Ponad 98% wszystkich przypadków neuroboreliozy pojawia się w postaci wczesnej rozsianej [4], co stanowi około 20% wszystkich pacjentów na tym etapie choroby. Zachodzą u nich zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym. Stwierdza się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, neuropatie czaszkowe, radiokulopatie oraz objawy mózgowe. W rzadkich przypadkach dochodzi nawet do zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego. Około 5% chorych cierpi na porażenie nerwu twarzowego, nazywane porażeniem Bella. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, neuropatia czaszkowa i radiokuloneuropatia ruchowa lub czuciowa są nazywane klasyczną triadą objawów, jednak możliwe jest wystąpienie tylko jednego z wymienionych.
Postać późna rozsiana
Pierwsze oznaki późnego stadium boreliozy występują po kilku miesiącach od początkowej infekcji. Dotyczą przede wszystkim układu nerwowego i mięśniowo-szkieletowego. Najczęstszym objawem ze strony układu mięśniowo-szkieletowego jest zapalenie stawów, w którym dochodzi do ich bólu, sztywności i obrzęku. Obejmuje ono zwykle duże stawy, zwłaszcza kolana, choć czasami może zająć również mniejsze stawy np. staw łokciowy. Pojawiają się także epizody zapalenia kaletki i ścięgien. W większości przypadków objawy ze strony układu ruchu przemijają nawet bez interwencji farmakologicznej, jednak u części pacjentów rozwija się przewlekłe zapalenie stawów, podobne do reumatoidalnego zapalenia stawów [3].
Szacuje się że spośród wszystkich pacjentów u których stwierdzono neuroboreliozę około
2 % stanowią pacjenci na etapie postaci późnej rozsianej [4]. Pojawia się u nich encefalopatia pod postacią zaburzeń koncentracji i funkcji poznawczych, utraty pamięci i zmian osobowości. Obserwuje się skrajną drażliwość i depresję. Dochodzi nawet do zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego, których objawami są: ataksja, drgawki, niedowład połowiczy, dysfunkcja układu autonomicznego, utrata słuchu [3], problemy z chodzeniem a także nieprawidłowe funkcjonowanie pęcherza moczowego [4].
Diagnostyka
Wśród metod umożliwiających diagnostykę boreliozy można wyróżnić dwie kategorie:
- metody bezpośrednie – w których wykrywany jest czynnik wywołujący infekcję,
- metody pośrednie – wykrywające odpowiedź organizmu gospodarza na infekcję.
Jako pierwsze do rutynowej diagnostyki przyjęto pośrednie testy wykrywające przeciwciała w surowicy. Na przestrzeni ostatnich lat nastąpił ich intensywny rozwój zarówno pod względem metodologii jak i chemii i są nadal uważane za najbardziej użyteczne i szeroko dostępne testy w procesie diagnostyki klinicznej boreliozy. Do metod bezpośrednich zalicza się m.in. hodowlę bakteryjną oraz metody molekularne, w których w ostatnim czasie także można zauważyć ogromny postęp. Mimo to żadne z badań wykrywających bezpośrednio czynnik wywołujący infekcję nie odgrywa znaczącej roli i okazują się one mało przydatne w procesie diagnozowania choroby z Lyme [2].
Rozpoznanie boreliozy jest uwarunkowane wystąpieniem charakterystycznych objawów i potwierdzeniem jej w badaniach serologicznych. Ważnym czynnikiem wskazującym na chorobę jest pojawienie się w wywiadzie z pacjentem informacji o ukłuciu przez kleszcza. Jako wyjątek uznaje się wystąpienie rumienia wędrującego, co stanowi podstawę do zdiagnozowania boreliozy bez wykonania dodatkowych badań. Badania serologiczne są wykorzystywane jako element postępowania diagnostycznego i nie zaleca się stosowania ich w celu badania przesiewowego.
W diagnostyce boreliozy zalecane jest postępowanie dwuetapowe. Wykonanie ilościowego testu przesiewowego stanowi pierwszy etap diagnostyki. Przy jego użyciu w surowicy wykrywa się swoiste przeciwciała przeciwko Borrelia burgdorferi. Wykorzystywane są w nim testy immunoenzymatyczne ELISA, testy chemiluminescencyjne CLIA oraz testy multipleksowane MMIA. Metody te charakteryzują się dużą czułością. W przypadku pojawienia się ujemnego wyniku testu uznaje się małe prawdopodobieństwo wystąpienia boreliozy u osoby badanej i dalsza diagnostyka nie jest wymagana. Wynik dodatni lub wątpliwy należy potwierdzić, przechodząc do drugiego etapu diagnostyki jakim jest wykonanie badania western blot, który cechuje się wysoką swoistością.
Diagnostyka neuroboreliozy opiera się na wykonaniu badania ogólnego płynu mózgowo-rdzeniowego. Widoczna jest w nim pleocytoza limfocytarna, a także zwiększone stężenie białka całkowitego lub/i albuminy. Potwierdzenie czy zakażenie objęło również ośrodkowy układ nerwowy jest możliwe dzięki ocenieniu wewnątrzoponowej syntezy przeciwciał.
Borelioza jest często występującą chorobą odkleszczową. Rumień wędrujący jest bardzo charakterystycznym objawem, mimo to zdarza się, że obraz kliniczny choroby jest niejasny i stanowi poważne wyzwanie diagnostyczne. Istnieje wiele testów umożliwiających wykrycie choroby z Lyme, jednak powszechne zastosowanie znalazły jedynie pośrednie metody serologiczne, wykrywające przeciwciała w surowicy osoby badanej. Wykrycie u chorego neuroboreliozy wymaga poszerzenia diagnostyki o dodatkowe badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
1. Guérin M., Shawky M. i wsp., Lyme borreliosis diagnosis: state of the art of improvements and innovations. BMC Microbiol. 2023 Aug 1;23(1):204. doi: 10.1186/s12866-023-02935-5.
2. Branda JA., Steereb AC., Laboratory Diagnosis of Lyme Borreliosis. Clin Microbiol Rev. 2021 Jan 27;34(2):e00018-19. doi: 10.1128/CMR.00018-19. Print 2021 Mar 17.
3. Skar GL., Blum MA. i wsp. Lyme Disease. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan. 2024 Oct 1.
4. Moniuszko-Malinowska A., Pancewicz S., Czupryna P. i wsp.: Zalecenia diagnostyki i leczenia boreliozy z Lyme Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Med. Prakt., 2023; 12: 66–80, 92
