mgr Katarzyna Tomasik, mgr Katarzyna Rytel
D-Dimer to cząsteczka powstająca jako produkt rozpadu fibryny w procesie fibrynolizy [1]. Proces ten zachodzi głównie z udziałem enzymu proteolitycznego, plazminy, która trawi m.in. fibrynę obecną w skrzepie, w wyniku czego powstaje podwójny fragment D, w którym dwie cząsteczki D powiązane są wiązaniem krzyżowym i tworzą dimer D [2]. Zwiększenie stężenia D-dimeru jest następstwem wzrostu powstawania fibryny w naczyniach krwionośnych i jej degradacji [1, 2]. Zatem pomiar D-dimeru stanowi marker aktywacji układu krzepnięcia i procesu fibrynolizy [3].
Stężenie D-dimeru najczęściej oznacza się w warunkach laboratoryjnych, w osoczu krwi, rzadziej w metodach przyłóżkowych POCT (point-of-care tests), wykorzystujących krew pełną [1, 3]. Do oznaczeń laboratoryjnych wykorzystujemy osocze cytrynianowe, uzyskane po odwirowaniu krwi pobranej na antykoagulant cytrynianu sodu w stosunku 9:1, ze ścisłym przestrzeganiem tej proporcji, lub w przypadku badań POCT, heparynizowaną pełną krew żylną [4, 5]. W obu przypadkach materiał w temperaturze 15-25°C jest stabilny przez 8 godzin, dodatkowo osocze cytrynianowe wykazuje stabilność 4 dni w temperaturze 2-8°C oraz 28 dni w -20°C [4, 5, 6].
W laboratoriach obecnie szeroko stosuje się testy immunologiczne z użyciem przeciwciał monoklonalnych [1]. Przeciwciała te są skierowane do specyficznego epitopu na związanych krzyżowo cząsteczkach D-dimeru [3]. W diagnostyce laboratoryjnej, w analizatorach automatycznych, wykorzystywane są najczęściej testy immunoturbidymetryczne [1]. Metoda ta wykorzystuje przeciwciała skierowane przeciwko cząsteczkom D-dimeru opłaszczone na cząsteczkach lateksu. Cząsteczki D-dimeru wiążą się z przeciwciałami, co powoduje aglutynację widoczną jako zmętnienie, proporcjonalne do stężenia D-dimeru. Ocena zmętnienia dokonywana jest metodą fotometrii, która mierzy spadek natężenia światła monochromatycznego przepuszczanego przez próbkę, czyli absorbancję. Zatem wzrost absorbancji jest wprost proporcjonalny do stężenia D-dimeru [2]. Rzadziej stosuje się testy immunofluorescencyjne (ELFA), immunoenzymatyczne (ELISA) oraz aglutynacyjne (lateksowe) testy POCT o mniejszej wartości niż oznaczenia w osoczu krwi [1]. W czasie oznaczania D-dimeru należy zwrócić również uwagę na czynniki interferujące. W najczęściej stosowanych testach i metodach stężenia D-dimeru fałszywie zawyżają takie czynniki jak: hemoliza, hipertriglicerydemia, hiperbilirubinemia, czy obecność czynnika reumatoidalnego [1, 2, 3].
Powszechnie stosowane wartości referencyjne dimeru D to <500µg/L FEU. FEU to jednostka ekwiwalentu fibrynogenu, równoważna fibrynogenowi. Wynika to z faktu, iż ilość produktów rozpadu fibryny w próbce krwi odpowiada wyjściowej ilości fibrynogenu [1, 7].
Fizjologicznie podwyższone stężenie D-dimeru obserwuje się u kobiet w ciąży oraz wraz z wiekiem, stąd zaleca się zwiększenie punktu odcięcia u pacjentów powyżej 50 roku życia, do 600 µg/L FEU u osób 60-letnich i 700 µg/L FEU u osób 70-letnich [1, 3].
Do najczęstszych przyczyn wzrostu stężenia D-dimeru należą: żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (w tym zatorowość płucna), zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego DIC, ostry zespół wieńcowy, stany zapalne ostre i przewlekłe np. choroba zwyrodnieniowa stawów, zaawansowane nowotwory złośliwe, duże żylaki lub niewydolność żylna, stan po urazie lub operacji, a także infekcje [1, 2, 3].
Testy służące do oznaczania dimeru D charakteryzują się wysoką czułością, rzędu ponad 90% oraz niską swoistością (około 40-60%). Oznacza to, że niskie stężenie dimeru D pozwala wykluczyć istotną klinicznie chorobę zakrzepowo-zatorową, natomiast wysokie nie musi jej potwierdzać, stąd nie diagnozuje się jej wyłącznie na postawie zwiększonego stężenia dimeru D [1, 2]. Stężenie dimeru D zawsze musi być interpretowane w odniesieniu do stanu klinicznego pacjenta [2,5].
W przypadku infekcji, co interesujące, D-dimer stał się biomarkerem i czynnikiem prognostycznym COVID-19. Jest to związane z nabytym stanem prozakrzepowym prowadzącym do powikłań zakrzepowych takich jak angiopatie w naczyniach płucnych, czy zatory płucne obserwowane u zainfekowanych pacjentów. Wykazuje się u nich podwyższone stężenie D dimeru . Stąd, w przebiegu choroby, jak dowodzi szereg badań, wyższe stężenie D dimeru wiąże się z wyższym ryzykiem śmiertelności, z jakiejkolwiek przyczyny, potrzebą mechanicznej wentylacji, czy żylną chorobą zakrzepowo-zatorową [8, 9].
Zatem największe zastosowanie oznaczenie stężenia dimeru D znajduje w potwierdzeniu lub wykluczeniu wstępnej diagnozy oraz monitorowaniu leczenia u pacjentów z potwierdzoną żylną chorobą zatorowo-zakrzepową, zatorowością płucną, czy DIC [2, 5].
- Diagnostyka Laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, A.Dembińska-Kieć, J. W. Naskalski, B. Solnica, Wydanie IV, Część II, Rozdz. 11, 440-441
- Porównanie oznaczania stężenia dimeru D z zastosowaniem różnych metod w automatycznych analizatorach koagulologicznych: ACL TOP 500 CTS, ACL TOP 700 CTS oraz VIDAS, M. Małecka-Giełdowska, K. Nowak, A. Leszczyńska, O. Ciepiela, Diagnostyka Laboratoryjna, 2022, 58(2): 1-9
- The D-dimer assay E. D. Johnson, J. C. Schell, G. M. Rodgers, American Jurnal of Hematology, 94(7): 833-839
- Instrukcja obsługi testu Roche CARDIAC D-Dimer 2023-05, V 6.0, https://elabdoc-prod.roche.com
- Instrukcja obsługi testu Roche D-DI2 2022-08, V 4.0, https://elabdoc-prod.roche.com
- https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/standardy-jakosci-dla-medycznych-laboratoriow-diagnostycznych-i-17267289
- https://podyplomie.pl/stanynagle/posts/89.d-dimery-badanie-rutynowe-ale-czy-zawsze-konieczne?
- Admission D-dimer levels, D-dimer trends, and outcomes in COVID-19, L. Naymagona, N. Zubizarretab, J. Felda i in., Thrombosis Research, 196 (2020) 99-105
- COVID-19 and coagulation: bleeding and thrombotic manifestations of SARS-CoV-2 infection, H. Al-Samkari, R. S. Karp Leaf, W. H. Dzik i in., Thrombosis and Hemostasis, 2020, 136(4): 489-500
