Intrygujące sukulenty

Autorzy artykułu:

Emilia Brzezicka*, Kamila Karwowska, Patrycja Guzanek, Małgorzata Kozieradzka-Kiszkurno

Uniwersytet Gdański, Wydział Biologii, Katedra Cytologii i Embriologii Roślin

*emka2109(a)wp.pl

Sukulenty, zaliczane obok sklerofitów do grupy kserofitów, odróżniają się od innych roślin przede wszystkim obecnością mięsistych organów. Niniejsza cecha sprawia, że stają się one interesujące dla badaczy, którzy podejmują się prac mających na celu odpowiedzenie m.in. na pytania „dlaczego tak jest?” i „czemu to służy?” oraz pasjonatów, dla których ciekawe pod względem morfologicznym rośliny są „nie lada gratką”. Rośliny sukulentowe należą do rodzin takich, jak np. Cactaceae, Euphorbiaceae, Crassulaceae. Mogą to być sukulenty liściowe, łodygowe i korzeniowe w zależności od tego, który organ roślinny wyróżnia się zwiększoną grubością.

Sukulenty liściowe to główni przedstawiciele Crassulaceae. Do rodziny gruboszowatych należy około 1500 gatunków zaliczanych do różnych rodzajów np. Aeonium, Crassula, Hylotelephium, Kalanchoë, Sedum, Sempervivum (Eggli, 2003). Rośliny gruboszowate rosną głównie na terenach gdzie woda jest trudno dostępna, a organizm roślinny narażony jest na jej niedobór, a nawet suszę. Są to głównie regiony Afryki. Dzięki swojej budowie są one w stanie przezwyciężyć wpływ niekorzystnych warunków środowiska. Najistotniejszą cechą anatomiczną, umożliwiającą tworzenie zapasów wody jest tkanka wodna, która u większości przedstawicieli Crassulaceae nie jest oddzielona od tkanki fotosyntetyzującej (Wyka, 2008). Wakuole obecne w komórkach niezróżnicowanego mezofilu ulegają powiększeniu w efekcie gromadzenia wody, która jest zużywana w okresie suszy i niskiej wilgotności powietrza. Tkanka wodna przyczynia się również do charakterystycznego wyglądu roślin z grupy sukulentów, które posiadają gruboszowate organy o znacznej soczystości. Liście Crassulaceae wykazują niski stosunek powierzchni do objętości oraz posiadają grubą warstwę kutykuli, co umożliwia im ograniczenie transpiracji. Powyżej wymienione cechy anatomiczne można zaobserwować np. na przekrojach poprzecznych przez blaszkę liściową w mikroskopie świetlnym (Fig. 1).

 Fig. 1. Przekrój poprzeczny przez blaszkę liściową Kalanchoë dioxiana Raymond-Hamet (Ep – epiderma; C – kutykula; Me – komórka niezróżnicowanego mezofilu z dużą centralną wakuolą; T – komórki taninowe) – zdjęcie wykonane przy użyciu mikroskopu świetlnego. (Fot. Emilia Brzezicka)

Gruboszowate posiadają również przystosowanie fizjologiczne w postaci fotosyntezy CAM (z ang. Crassulacean acid metabolism). Ten typ fotosyntezy pozwala na ograniczenie strat wody w dzień poprzez zamknięcie aparatów szparkowych.

Bardzo często rośliny z rodziny Crassulaceae hodowane są w Polsce w celach dekoracyjnych lub kolekcjonerskich. Przykładem może być Aeonium canariense L. z rodzaju Aeonium (Fig. 2). Roślina ta pochodzi z Wysp Kanaryjskich, posiada jasnozielone, pokryte włoskami liście tworzące rozetę. Łodyga jest zwykle prosta, pojedyncza i niezbyt długa. W Polsce roślina ta hodowana jest w szklarniach. 

Fig. 2. Aeonium canariense L. (Fot. Emilia Brzezicka)

Fig. 3. Hylotelephium spectabile Boreau. (Fot. Emilia Brzezicka)

Innym gatunkiem uprawianym, np. w ogrodach, jest Hylotelephium spectabile Boreau (rozchodnikowiec okazały) (Fig. 3) pochodzący z Chin i Korei (Ohba, 2003). Pogrubione, ząbkowane liście ułożone są skrętolegle na łodydze, a kwiaty, pojawiające się od sierpnia do września są koloru różowego i mają miodowy zapach.

Polska jest również naturalnym miejscem występowania niektórych gatunków Crassulaceae. Są nimi przedstawiciele rodzaju Sedum (np. Sedum acre L.) i Sempervivum (np. Sempervivum montanum L.). Ten ostatni rośnie tylko w Tatrach i na pojedynczych stanowiskach w Bieszczadach.

Natomiast rozchodnik ostry (Sedum acre), będący rośliną wieloletnią, tworzy kępy o wysokości od 5 do 15 cm. Żółte kwiaty pojawiają się na szczycie rośliny w czerwcu i wówczas sukulent ten jeszcze bardziej przykuwa uwagę (Fig. 4).

Fig. 4. Sedum acre L. (Fot. Patrycja Guzanek)

Gatunki z rodziny Crassulaceae wyróżniają się nie tylko wyraźnie pogrubioną blaszką liściową, ale również bogactwem form. Obok swojego intrygującego wyglądu są one także ciekawym obiektem badań ze względu na liczne przystosowania anatomiczne (m.in. tkankę wodną), morfologiczne (organy o znacznej grubości, ale zredukowanej powierzchni), jak również fizjologiczne (fotosynteza CAM). Niniejsze cechy sprawiają, że rośliny są w stanie wzrastać w miejscach, w których panuje susza, a woda jest przecież elementem niezbędnym do życia.

Galeria wybranych sukulentów liściowych i łodygowych pochodzących z Ogrodu Botanicznego w Pradze (Fot. Małgorzata Kozieradzka-Kiszkurno).

– Sukulenty liściowe

   

• Gasteria pochodzi głównie z przylądkowej części południowej Afryki.

      

• Sempervivum Obszar ich naturalnego występowania obejmuje tereny od Maroka do Iranu m. in: Półwysep Iberyjski, Alpy, Sudety, Karpaty, Bałkany, Kaukaz (łańcuch górski).

– Sukulenty łodygowe

  

• Pachypodium densiflorum pochodzi z Madagaskaru.

   

• Euphorbia inermis pochodzi z Południowej Afryki.

 LITERATURA:

1. EGGLI 2003. Crassulaceae. W: Eggli U. (red.) Illustrated Handbook of Succulent Plants: Crassulaceae. Springer-Verlag, Berlin- Heidelberg- New York.
2. OHBA H. Crassulaceae. W: Eggli U. (red.) Illustrated Handbook of Succulent Plants: Crassulaceae. Springer-Verlag, Berlin- Heidelberg- New York.
3. WYKA T. Water tissues of succulents. Part 1. Kaktusy i inne 5(1): 4-11.