Podstawowe informacje maturalne o ptakach
Morfologia
-aerodynamiczny kształt:
niewielka głowa zaopatrzona w dziób,
kończyny przednie przekształcone w skrzydła (powierzchnia lotna),
ogon przejmuje funkcję steru
-pokrycie ciała:
skóra miękka, delikatna, sucha, w niej nie ma żadnych gruczołów śluzowych (jakby były to skóra byłaby bardzo ciężka!),
na ogonie znajduje się gruczoł krupowy – wydziela on substancje tłuszczowe, które rozprowadza ptak po piórach (chroni przed nasiąkaniem wody)
pióra, typowe składa się z:
–oś pióra: część tkwiąca w skórze – dudka, część wystająca – stosina, w środku jest pusta.
po bokach stosiny znajduje się chorągiewka, która składa się z gałązki, które tworzą promyki z haczykami (jednorodne, zazębiają się, powierzchnia lotna).
Typy piór:
1) Pióra konturowe (mają chorągiewkę, długa stosina)
a) Lotka I rzędu (lokalizacja: końcówka skrzydła, funkcja: powierzchnia lotna)
b) Lotka II rzędu( lokalizacja: po stronie wewnętrznej skrzydła, funkcja: powierzchnia lotna)
c) sterówka (lokalizacja: ogon, funkcja: sterowanie)
d) pióro pokrywkowe (lokalizacja: okrywa tułów oraz całość, funkcja: okrywanie)
PTERYLIA: miejsca, w których występują pióra
APTERIA: miejsca, w których nie występują pióra
2) Pióro puchowe ( nie ma chorągiewki, skrócona stosina, funkcja: tworzą warstwę termoizolacyjną)
Anatomia
Szkielet
– kości pneumatyczne – puste w środku, wypełnione powietrzem – są lżejsze
Szkielet osiowy:
CZASZKA – klinowaty kształt, poprawia aerodynamiczność
– mózgoczaszka, jednolita, kości są zrośnięte, chronią mózg przed dużym ciśnieniem
–trzewioczaszka, obecność dzioba;
– dziób powstaje ze zrośniętych kości nosowych i kości szczękowych i silnie wydłużonej żuchwy,
-na szczękach nie ma zębów (zmniejsza ciężar),
-brak podniebienia,
-bardzo duże oczodoły (są wzrokowcami),
-w uchu środkowym jedna kosteczka słuchowa – strzemiączko
Czaszka łączy się z kręgosłupem za pomocą jednego kłykcia potylicznego.
KRĘGOSŁUP
1 odcinek: szyjny – 2 pierwsze kręgi zmodyfikowane (dźwigacz i stożek). Jest to jedyny odcinek w kręgosłupie, który jest ruchomy!
2, 3, 4 odcinek: piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy – są nieruchomo zrośnięte (gwarantuje stałą sylwetkę aerodynamiczną, by nie wysilać mięśni à energia)
5 odcinek: ogonowy – wyraźnie skrócony i zrośnięty -à tworzy PYGOSTYL à miejsce przyczepu dla sterówek ogona
Klatka piersiowa: żebra połączone z mostkiem à płaski wyrostek à GRZEBIEŃ MOSTKA à miejsce przyczepu mięśni piersiowych poruszających skrzydłami.
Jeśli mostek jest: a) duży – dobrze lata, b) mały: lata kiepsko lub w ogóle
Żebra wyraźnie dwuczęściowe à ułatwiają wentylacje płuc podczas lotu à nie musi zużywać dużo energii
Szkielet kończyn
PRZEDNIA: składa się z obręczy barkowej: łopatka i obojczyki. Obojczyki zrośnięte są w widełki (!!) à amortyzuje, chroni klatkę piersiową(narządy wewnętrzne)
Dodatkowo: kość krucza – łączy kończynę z mostkiem (większa)
Sama kończyna przekształcona w skrzydło.
Kość ramieniowa à silnie wydłużone kości przedramienia: łokciowa i promieniowa à kości śródręcza à kość nadgarstka à kość palców —- zrastają się i wydłużają w jedną kość (dłuższe). Redukcja palców, zrośnięte palce 2 i 3 zachowuje się zrośnięty, pozostałe zanikają, powstaje oś skrzydła
DOLNA: kość biodrowa à kość kulszowa à kość łonowa – nie zrastają się à miednica otwarta (związek z jajorodnością), element amortyzuje podczas lądowania
WŁAŚCIWA: kość udowaà 2 kości podudzia: piszczelowa-większa, strzałkowaà kość stępu i kość śródstopia zrastają się w kość skokową à zachowują się 3 lub 4 palce z pazurkami. Składają się jak harmonijka, amortyzują – lądowanie, start.
Układ pokarmowy
– brakuje zębów, pokarm jedzą w całości
– wole – uchyłek przełyku w którym pokarm zostaje zmiękczony (nawilżony pokarm)
– żołądek dwuczęściowy: 1) żująca (rozciera), 2) gruczołowa (trawiąca)
– ptak spożywa dużo jedzenia, czyli często się wypróżnia à głano (mieszanina resztek z metabolitów)
Układ wydalniczy
– narząd: nerki ostateczne
– brak pęcherza moczowego
– metabolit: kwas moczowy à oszczędza gospodarkę wodną związane z tym jajorodność
Układ oddechowy
-potrzebują dużo energii
– nozdrza zewnętrzne àjama nosowaàgardzielàkrtańàtchawicaàpłuca: gąbczasteàdodatkowo odchodzące od płuc WORKI POWIETRZNE (tylko gromadzą powietrze, nie pośredniczą w wymianie gazowej, nie są ukrwione). Funkcje worka: podwójne oddychanie (!!), dzięki workom powietrznym w płucach odbywa się podczas wdechu i wydechu, nie ma pustych przelotów przez płuca.
Sama wentylacja może być wywołana ruchami klatki piersiowej i ruchami skrzydeł.
-nie ma przepony.
Układ krążenia
– po raz pierwszy całkowita przegroda w sercu (nie miesza się krew)
-serce czterodziałowe (2 przedsionki i 2 komory) – zwiększa wydajność
Serce bije z dużą częstotliwością. Im bardziej mniejszy ptak, to tym szybciej bije (muszą wytworzyć ciepło).
-ściany komory lewej są silniej umięśnione (grubsze) niż przedniej àkrew musi być pąkowana do bardziej oddalonych narządów (duży obieg)
-mały obieg zaczyna się w prawej komorze
Układ nerwowy
–móżdżek – większy, silnie rozwinięty, kontroluje ruchy i równowagę podczas lotu
–śródmózgowie – są wzrokowcami, silnie rozwinięte
–kresomózgowie – dobrze rozwinięty ośrodek termoregulacyjny; zachowania instynktowe (budowa gniazd, walki o zdobycie partnera à wszystko do rozwoju)
Rozmnażanie
-rozdzielnopłciowe
-bardzo silny dymorfizm płciowy: różnica wielkości, kolor upierzenia, samce dodatkowe atrybuty (ozdobne pióraàogon), zachowania – śpiew, tańce godowe, budowa gniazd.
-są jajorodne(!!) (noszenie młodych podczas lotu byłoby niekorzystne)
– u samcówà parzyste,
-u samic à 1 jajnik i 1 jajowód
Stopniowe wytworzenie osłonki wokół jaj…
Osłonka białkowa –woda
Osłonka pergaminowa – przepuszczalna, wstępna ochrona, gazy oddechowe
Osłonka wapienna – ochrona mechaniczna
Jaja zawierają dużo żółtka – polilecytalne – bogate w żółtko
W zależności kiedy pisklę się wykluwa, to dzielimy na:
–Gniazdowniki – pisklę: ślepe, nieopierzone, niezdolne do samodzielnego życia. Składają mało jaj, ale się opiekują. Np. jaskółka, bocian, sójka, kukułka, gołąb, ptaki drapieżne
–Zagniazdowniki – pisklę: opierzone, zdolne do samodzielnego życia. Składają dużo jaj, nie opiekują się. Np. kura, kaczka, ptaki wodne.
Na czym polega mechanizm termoregulacji?
Mechanizm termoregulacji polega na utrzymaniu stałej temperatury ciała, wiąże się z tym przemiana materii. Temperatura ciała u różnych gatunków od 38 stopni C – 45 stopni C. W jej utrzymaniu pomaga ptakom upierzenie.
Wędrówki i ochrona ptaków.
Wędrówki:
-mogą prowadzić osiadły lub wędrowny tryb życia (ptaki osiadłe, ptaki przelotne)
-nie potrafią zapadać w sen zimowy
-bez trudu pokonują duże odległości na skróty – drogą powietrzną
-potrafią orientować się według gwiazd i słońca, a także względem ziemskiego pola magnetycznego
-zapamiętują charakterystyczne punkty orientacyjne na trasie
-młode ptaki uczą się szlaku wędrówki, towarzysząc starszym
-są zdolne do dalekich wędrówek
Ochrona:
W Polsce ochroną objęto większość gatunków ptaków (z wyjątkiem najpospolitszych). Największym zagrożeniem dla ptaków są zmiany w środowisku naturalnym (m.in. zanikanie naturalnych starych lasów i środowisk podmokłych). Polska jest sygnatariuszem Konwencji Bońskiej (o ochronie wędrownych gatunków zwierząt) oraz Konwencji Ramiarskiej (o ochronie obszarów wodnych i błotnych będących środowiskiem życia ptactwa).
Przegląd systematyczny
PTAKI BEZGRZEBIENIOWE – nie mają zdolności do lotu. Należą do nich:
-strusie,
-kazuary,
-emu.
PTAKI GRZEBIENIOWE – posiadają zdolność do lotu. Obejmują one szereg rzędów:
-kuraki (bażant, kuropatwa), -blaszkodziobe (kaczki, łabędzie), -siewki (mewy),
-czaple, -gołębie, -papugi, -brodzące (bociany),-drapieżne (jastrzębie), -sowy,
-kukułki, -śpiewające czyli wróblowate (sikory, wróble, wrony, słowiki, jaskółki),
-dzięciołowe (dzięcioły), -kraskowe (kraski, zimorodki), -PINGWINY – mają skrzydła, które służą im jako wiosła.