Mięczaki – silnie rozwinięte bezkręgowce

• Większość mięczaków to organizmy morskie, lądy opanowały jedynie ślimaki.
• Kałamarnica olbrzymia to największy mięczak – 25 metrów, 20 ton.
• Wtórna jama ciała, trójwarstwowa budowa, symetria dwuboczna.

Filogeneza mięczaków

• Przodkami mięczaków są najstarsze pierścienice – u obu występuje ten sam typ larwy: trochofora.
• U jednotarczowców jako pierwszych pojawiła się skorupka.
• Dawniej, w erze paleozoicznej, w dewonie amonity i belemnity opanowały morza, jednak wymarły pod koniec ery mezozoicznej, a ich miejsce zostało zastąpione kałamarnicami i ośmiornicami.
• Ślimaki są najliczniejsze pod względem gatunków, jako jedyne wyszły z morza na ląd.

Budowa ciała mięczaków

• U chitonów i jednotarczowców zauważalne są ślady metamerii, u innych mięczaków już nie.
• Zwykle w ciele mięczaka wyodrębnia się: głowę (małża nie posiada), tułów (worek trzewiowy), nogę po brzusznej stronie ciała.
• Na tułowiu tworzy się płaszcz, przestrzeń między fałdem płaszcza a workiem trzewiowym nazywamy jamą płaszczową, w krórej znajdują się skrzela i końcowe części układu pokarmowego, rozrodczego i wydalniczego. Płaszcz często wytwarza muszlę (lub skorupę). Reszta ciała jest miękka i pokryta jednowarstwowym nabłonkiem.
• Ślimaki przekształciły worek trzewiowy – spiralnie go skręciły i obróciły. Skutkiem czego było przemieszczenie narządów wewnętrznych, a otwór odbytowy znalazł się z przodu ciała.
• Głowonogi przekształciły nogę w macki i lejek.
• Mięśnie są zróżnicowane – nie tworzą więc wora powłokowo-mięśniowego. Muszla i ciśnienie płynu w jamie ciała pełni funkcję szkieletu. Jama ciała – celoma została zredukowana do worka osierdziowego.

Układ pokarmowy

• Jelito podzielone na trzy części.
• Wyodrębnia się: otwór gębowy (może mieć jedną lub dwie szczęki), gardziel z tarką, żołądek (element jelita środkowego), wątrobę, otwór odbytowy.

Układ oddechowy

• U wodnych pierzaste lub płatowe skrzela.
• U lądowych ślimaków wykształciły się jamy płucne, czyli silnie ukrwiona wewnętrzna powierzchnia jamy płaszcza.
• Łódkonogi oddychają wewnętrzną powierzchnią jamy płaszczowej.

Układ krążenia

• Otwarty, worek osierdziowy i kilka krótkich tętnic. Serce zbudowane z workowatej komory i przedsionków (tyle ile jest skrzeli).
• Krew płynie: skrzela->przedsionki->komora->zatoki jamy ciała.
• Głowonogi mają bardziej skomplikowany układ krążenia: półzamknięty (tylko część krwi wylewa się do zatok ciała, a większość płynie w naczyniach krwionośnych), występowanie serca skrzelowego, dwa obiegi krwi.

Układ nerwowy

• Chitony i jednotarczowce: obrączka okołogardzielowa, cztery podłużne pnie nerwowe połączone spoidłami.
• Zwykłe mięczaki: para zwojów mózgowych i nożnych, bocznych i trzewiowych.
• Głowonogi: zebranie zwojów nerwowych i wytworzenie mózgu, chronionego puszką mózgową. Dzięki temu mają złożone formy zachowań: uczenie się i koordynacja działania w grupie.
• U prymitywnych mięczaków występuje tylko narząd równowagi i dotyku. Jednak np. u głowonogów wykształciły się pęcherzykowate oczy, które mają zdolność akomodacji (dostrajania).

Układ wydalniczy

• Silnie przekształcone metanefrydia, czyli nerki są głównym narządem wydalniczym. Z nerek do jamy płaszczowej prowadzą moczowody.
• Mięczaki wodne wydalają amoniak i mocznik, a lądowe ślimaki – kwas moczowy.

Rozmnażanie się i rozwój mięczaków

• Rozmnażanie wyłącznie płciowe.
• Większość ślimaków i część małż to obojnaki.
• U morskich mięczaków występuje zapłodnienie zewnętrzne lub w jamie płaszczowej ciała, a u ślimaków lądowych zapłodnienie wewnętrzne (krzyżowe).
• Głowonogi i większość ślimaków płucodysznych mają rozwój prosty. U reszty mięczaków w cyklu życiowym jest larwa – trochofora.
• Larwa ma dwie drogi do wyboru: przekształcenie się w dorosłego osobnika lub w następną postać larwalną – weliger. Droga druga spotykana jest u małż i ślimaków. 

Przegląd i znaczenie mięczaków

(przekształcone i dopełnione notatki Anety Skawińskiej z jej bloga: http://bio-logia.blog.onet.pl/Przeglad-systematyczny-mieczak,2,ID412530666,n )

Artykuł powstał na podstawie:

Biologia klasa 1. OPERON, zakres rozszerzony, Gdynia 2005