Przeciwciała
Przeciwciała inaczej immunoglobuliny to elementy białkowe, które pełnią ważną rolę w odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego. W organizmie człowieka są produkowane przez limfocyty B oraz plazmocyty. Najważniejszą ich cechą jest zdolność rozpoznawania antygenu.
W przypadku zaburzenia odpowiedzi immunologicznej organizm produkuje autoprzeciwciała. Mogę pojawiać się w trakcie infekcji, w wyniku uszkodzenia tkanek oraz w niskim mianie u osób zdrowych a częstość ich występowania wzrasta wraz z wiekiem.
Przeciwciała przeciwjądrowe to autoprzeciwciała reagujące z antygenami jądra komórkowego. Mogą być wytwarzane przeciwko stałym i rozpuszczalnym antygenom zarówno jądra komórkowego( błona jądrowa, jąderka) jak i cytoplazmy (mitochondria, białka cytoszkieletu). Mogą dotyczyć każdej struktury występującej w komórce i obecnie znanych jest ponad sto rodzajów ANA.
Badanie autoprzeciwciał stanowi kluczowy element diagnostyki autoimmunizacyjnych chorób reumatycznych. ANA są również ważne w diagnostyce młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów, autoimmunologicznego zapalenia wątroby, oraz pierwotnego zapalenia dróg żółciowych.
Diagnostyka
Obecnie istnieje wiele metod diagnostycznych służących do oceny autoprzeciwciał. Są to między innymi:
- test immunofluorescencji pośredniej (IIFT, ang. indirect immunofluorescence test)
- testy immunoenzymatyczne typu ELISA
- testy immunoenzymatyczne typu Immunoblot
- metody chemiluminescencyjne
- metody radioimmunologiczne (RIA, ang. Radioimmumnoassay).
Metody różnią się czułością i swoistością oraz wartością predykcyjną.
Diagnostyka przeciwciał ANA ma swój początek już w 1948 roku. Obecnie złotym standardem w diagnostyce ANA jest metoda immunofluorescecji pośredniej (IIF) z wykorzystaniem komórek lini Hep-2. W tej metodzie substratem są rozmazy komórkowe i/lub skrawki tkanek zwierzęcych (nerka, watroba, żoładek). W pierwszym etapie substrat jest inkubowany z badaną surowicą a następnie, po odpłukaniu, dodaje się koniugat. Koniugat to przeciwciało zwierzęce skierowane przeciw ludzkim immunoglobulinom, znakowane fluorochromem (np. FITC). W przypadku występowania przeciwciał w badanie próbce krwi powstają barwne kompleksy, które można oceniać przy użyciu mikroskopu fluorescencyjnego jako charakterystyczne zielone świecenie. Komórki lini Hep-2 są to komórki nabłonkowe ludzkiego raka krtani w związku z czym metoda cechuje sie najwyższą czułością i pozwala na ocenę obecności przeciwciał skierowanym wobec antygenom jądra jak i cytoplazmy komórki. W przypadku obecności przeciwciał metoda pozwala określić miano i typ świecenia, które łączą się z określonymi chorobami autoimmunizacyjnymi. Miano jest to największe rozcieńczenie surowicy gdy wynik testu jest pozytywny. Jest miarą stężenia przeciwciał w surowicy.
Pozostałe metody służą do identyfikacji określonych antygenów i stanowią tzw. testy potwierdzenia.
Rodzaje ANA
Wyróżnia się trzy podstawowe grupy świeceń: świecenie jądra komórkowego, świecenie cytoplazmatyczne oraz świecenie związane z elementami aparatu mitotycznego. Do najczęściej rozpoznawanych wzorów fluorescencji jądra komórkowego zaliczamy: świecenie homogenne, ziarniste, jąderkowe, punktowe (centromerowe lub nuclear dots) oraz świecenie błony jądrowej. Do fluorescencji cytoplazmatycznej zaliczamy świecenie ziarniste, drobnoziarniste oraz filamentowe. Za każdy typ świecenia odpowiedzialna jest inna grupa ANA. Ryciny przedstawiają określone typy świeceń. Wszystkie pochodzą ze strony https://www.anapatterns.org/ .
ryc.1 Świecenie homogenne ryc. 2 Świecenie ziarniste
ryc. 3 Świecenie mitochondrialne ryc. 4 Świecenie jąderkowe
Miano autoprzeciwciał bardzo często koreluje z aktywnością choroby. Ważne jest aby wykonywać badania w kierunku ANA u osób, które posiadają objawy kliniczne chorób autoimmunizacyjnych. Za prawidłowe miano ANA przyjmuje się zwykle wartość <1:80, ale znaczenie w diagnosyce chorób ma miano >1:160. Wynik badania należy interpretować w zależności od objawów klinicznych, wieku pacjenta oraz wywiadu.
Piśmiennictwo:
- Aldona Dembińska-Kieć, Jerzy W. Naskalski, Bogdan Solnica „Diagnostyka laboratoryjna z elemantami biochemii kliniczej” Wydanie IV, Wrocław, Edra Urban &Patner, 2017, ISBN 978-83-65625-50-2
- Katarzyna Fischer, Marek Brzosko „Diagnostyka laboratoryjna chorób reumatycznych”, Szczecin, Wydawnictwo PUM w Szczecinie, 2015, ISBN 978-83-64906-00-8
- Bonroy C, Vercammen M, Fierz W, et al. Detection of antinuclear antibodies: recommendations from EFLM, EASI and ICAP EFLM Paper. Diagn Lab. 2024; 60(2): 38–83
- https://www.anapatterns.org/index.php
- https://www.euroimmun.pl/czym-sa-oraz-jak-i-kiedy-badac-przeciwciala-ana-hd/
- https://www.mp.pl/reumatologia/artykuly-przegladowe/243916,strategia-diagnostyczna-oznaczania-przeciwcial-przeciwjadrowych,1
- https://www.mp.pl/pacjent/objawy/354380,ana-badanie-na-obecnosc-przeciwcial-przeciwjadrowych
mgr Aleksandra Musiał
