Różnorodność biologiczna Ameryki Łacińskiej i Karaibów

0 588

Autor artykułu:

Monika Lipińska

Uniwersytet Gdański, Wydział Biologii

Katedra Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody

monika.lipinska(a)biol.ug.edu.pl

 

Pod pojęciem różnorodności biologicznej (ang. biological diversity) rozumie się całe bogactwo form życia występujących na Ziemi, rozmaitość gatunków, genetyczną zmienność wewnątrzgatunkową, a także rozmaitość wielogatunkowych układów przyrodniczych, tj. ekosystemów i krajobrazów (za Sienkiewicz 2010). Termin ten obecnie często synonimizowany jest z pojęciem bioróżnorodność (ang. biodiversity) i stosowany jest z nim zamiennie.

Różnorodność biologiczna rozpatrywana może być na 3 poziomach: ekologicznym, genetycznym i organizmalnym (Fig. 1). Różnorodność ekologiczna to między innymi bogactwo ekosystemów i siedlisk. To również ogół oddziaływań między gatunkami a ich otoczeniem. Wyobraźmy sobie wilgotny las równikowy w Afryce i Ameryce Południowej. Te dwie pozornie podobne formacje roślinne tworzone są i zamieszkiwane przez odmienne grupy gatunków, co sprawia, że obie są cenne i niepowtarzalne. Różnorodność genetyczna odnosi się do zmienności genów w obrębie gatunku. Dobrym przykładem na zobrazowanie tego poziomu są koty domowe (Felis catus). Wszystkie należą do jednego gatunku, ale to geny decydują jak wyglądają i do jakiej rasy należą. Różnorodność organizmalna obejmuje wszystkie poziomy systemu klasyfikacji – od osobnika przez populację, gatunek aż po królestwo.

Fig. 1

Fig. 1. Elementy bioróżnorodności (za Heywood i Baste 1995).

Bioróżnorodność charakteryzuje tendencja do koncentracji w specyficznych, określonych lokalizacjach, tzw. ekoregionach (ang. ecoregions). Warto zauważyć przy tym, że większość gatunków lądowych rozmieszczona jest na relatywnie małym obszarze. Wspólnie tworzą obszary bogate gatunkowo i/lub o wysokim poziomie endemizmu.

Regiony ekologiczne to tereny lądowe lub wodne, zawierające geograficznie różne zbiorowiska naturalne, które stanowią miejsce życia wielu gatunków roślin i zwierząt. Charakteryzują się one również wspólną dynamiką ekologiczną. Co istotne, muszą współwystępować w podobnych warunkach środowiskowych i wykazywać interakcje kluczowe dla ich trwałości. Ameryka Południowa i Centralna stanowi jedynie 15% powierzchni Ziemi, a na jej terenie odnaleźć można aż 20% wyróżnianych regionów ekologicznych.

„Global 200” to grupa 238 regionów ekologicznych (lądowych, słodkowodnych, słonowodnych), które stanowią obszary priorytetowe dla ochrony i reprezentują razem przykłady różnorodności dla danego kontynentu czy oceanu. Jednostka ta stworzona została przez organizację WWF (World Wildlife Fund for Nature). W Ameryce Południowej i Centralnej (razem z Karaibami) zidentyfikowano aż 53 takie obszary.

Fig. 2

Fig. 2. Lasy dorzecza Amazonii, Brazylia. (fot. Phil P Harris; CC BY-SA 2.5)

6 państw w regionie (Brazylia, Kolumbia, Ekwador, Meksyk, Peru, Wenezuela) zalicza się do 17 krajów o największym zróżnicowaniu biologicznym, w języku angielskim określa się je mianem „megadiverse”. Zajmują one poniżej 10% światowej powierzchni lądów, ale stanowią dom dla 70% znanych gatunków kręgowców, roślin i owadów. Na ich terenie znajduje się większość lasów deszczowych, raf koralowych i innych ważnych ekosystemów. Przyczyn aż takiego zróżnicowania terenu Ameryki Południowej i Centralnej upatruje się w jej położeniu geograficznym, gradiencie wysokości (pasmo Andów), historii geologicznej i dużej różnorodności mikrosiedlisk.

Fig. 3

Fig. 3. Lasy Amazonii (fot. Gleilson Miranda/ Governo do Acre – http://www.flickr.com/photos/fotosdoacre/3793143031, CC BY 2.0)

Trudno jest dokładnie określić liczbę gatunków występujących na terenie Ameryki Łacińskiej. Głównym powodem takiego stanu jest brak danych dla wielu grup organizmów. Gatunki szeroko rozpowszechnione, popularne lub ważne pod względem ekonomicznym doczekały się wielu badań i spisów. Problem stanowią taksony, które nie mają wymiernej wartości ekonomicznej, nie są atrakcyjne dla społeczeństwa i są trudne w odnalezieniu czy identyfikacji.

Ponad 50% wszystkich opisanych dotąd gatunków płazów występuje na terenie Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Na drugim miejscu są ptaki – 41% znanych taksonów występuje w tym regionie. W przypadku gadów jest to 35%. Liczba ta jest również wysoka dla ryb oraz ssaków i sięga około 30%. Jeżeli chodzi o bogactwo rodzimych gatunków tej ostatniej grupy zwierząt, prym wiodą Brazylia, Meksyk i Peru. Niestety na terenie tych państw jest również najwięcej zagrożonych taksonów. Według danych IUCN z 2008 roku w Meksyku zagrożonych jest ponad 630 gatunków zwierząt, w Kolumbii prawie 430, a w Ekwadorze i Brazylii ponad 350. Według tego samego źródła, najwięcej zagrożonych gatunków roślin pochodzi z Brazylii (382), Peru (275) oraz Meksyku i Kolumbii (odpowiednio 231 i 223). Jeśli pod uwagę brać liczbę endemitów, czyli gatunków występujących wyłącznie na danym terenie, to dwa pierwsze miejsca należą do Brazylii i Meksyku, natomiast na trzecim znajduje się Argentyna (Latin America and The Caribbean: Environment Outlook, 2010).

Największą różnorodność roślin naczyniowych notuje się w centralnej części Ameryki Południowej. Na 51 regionów ekologicznych z ponad 5 tysiącami gatunków roślin wyższych, aż 33 znajdują się na terenie Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Z kolei w 8 ekoregionach liczba ta sięga 8 tysięcy (Latin America and The Caribbean: Environment Outlook, 2010). Dla porównania flora Polski liczy niecałe 3 tysiące gatunków roślin naczyniowych.

Fig. 4 Strefy ekologiczne
Fig. 4. Wybrane regiony ekologiczne Ameryki Południowej (za www.fao.org)

Głównym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej jest utrata i fragmentacja siedlisk. Składa się na nią wiele czynników. Dużym problemem są częste pożary lasów, które pochłaniają wielkie połacie cennych obszarów. W efekcie ogromne treny ulegają wylesieniu. Ważnym czynnikiem jest postępująca globalizacja i presja demograficzna. Rozwijające się społeczeństwo potrzebuje coraz to nowych terenów w celach mieszkalnych i gospodarczych. Prowadzi to do nadmiernej eksploatacji środowiska przyrodniczego. Nie bez znaczenia jest w tym przypadku również nieefektywne prawodawstwo i słaba, źle realizowana polityka. Na bioróżnorodność wpływają również zanieczyszczenie środowiska i zmiany klimatu. Te ostatnie wiążą się z powstawaniem optymalnych warunków dla inwazji obcych gatunków, wypierających przedstawicieli rodzimej flory i fauny.

Literatura:

Gaston K.J. Biodiversity. W: Sodhi S.N., Ehrlich P.R. 2010. Conservation Biology for All. Oxford University Press.

Heywood V. H., Baste I. 1995. Introduction. W: Heywood V.H. Global biodiversity assessment: 1–19. Cambridge University Press, Cambridge, UK.

Latin America and The Caribbean: Environment Outlook. United Nations Environment Programme. 2010.

Sienkiewicz J. 2010. Koncepcje bioróżnorodności- ich wymiary i miary w świetle literatury. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 45: 7-29.

 

 

Oceń ten post
Subscribe
Powiadom o
guest

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments
0
Masz przemyślenia? Napisz komentarz!x