Gromada: Ssaki (Mammalia)
Podgromada: Prassaki (Prototheria)
Rząd: Stekowce (Monotremata)
Podgromada: Ssaki właściwie (Theria)
Rząd: Metatheria
Rząd: Torbacze (Marsupialia)
Rząd: Eutheria (= łożyskowce; Placentalia)
Rząd: Owadrożerne (Insectivora)
Rząd: Nietoperze (Chiroptera)
Rząd: Latawce (Dermoptera)
Rząd: Naczelne (Primates)
Rząd: Gryzonie (Rodentia)
Rząd: Zajęczaki (Lagomorpha)
Rząd: Szczerbaki (Edentata)
Rząd: Drapieżne (Carnivora)
Rząd: Nieparzystokopytne (Perissodactyla)
Rząd: Parzystokopytne (Artiodactyla)
Rząd: Walenie (Cetacea)
Rząd: Syreny (Sirenia)
Rząd: Trąbowce (Proboscidea)
- W Polsce żyje 80 gatunków ssaków z 4300. Człowiek to ssak.
Pochodzenie i filogeneza ssaków
- Ssaki to owodniowce.
- Elementem umownym podziału na gady i ssaki jest to, że żuchwa u tych drugich tworzy tylko kość zębowa, łącząca się z kością łuskową czaszki; u gadów występuje jeszcze pewien staw. U najstarszych ssaków wykształcił się ssaczy staw żuchwowy.
- Wskutek rozrostu puszki mózgowej kości: stawowa i kwadratowa weszły w skład ucha jako kosteczki słuchowe, tj. młoteczek, kowadełko.
- Wykształcenie małżowiny usznej, której funkcją jest wybieranie dźwięków z jednego kierunku.
Budowa i funkcje życiowe ssaków
Budowa zewnętrzna
- Należą do czworonogów, większość ma dwie pary kończyn. Kończyny przednie podciągnięte pod ciało, co zapewnia dużą sprawność ruchową, liczne modyfikacje kończyn (kopyta, płetwy, skrzydła). W zależności od budowy kończyn można wyróżnić palcochodne (pies, kot) i stopochodne (człowiek, niedźwiedź).
- Kręgosłup wyznacza odcinek piersiowy i lędźwiowy (bez żeber). Ogon może całkowicie zaniknąć.
- Szyja zawsze ma 7 kręgów, pierwsze dwa to: dźwigacz (ruchy potakujące) i obrotnik (ruchy przeczące).
- Małżowina uszna, mięsisty i wilgotny noc, wibrysy, rzęsy, mięsiste wargi.
- Naskórek tworzy gruczoły potowe, łonowe, mleczne (są przekształconymi gruczołami potowymi) i zapachowe .
- Skóra – chroni przed czynnikami środowiska, uczestniczy w termoregulacji, odbiera bodźce, uczestniczy w wymianie gazowej.
- Skóra właściwa jest unaczyniona, unerwiona, wrażliwa na ból, dotyk, ciepło i zimno.
- Wytworami skóry są np. poroża u jeleniowatych.
- Warstwa podskórna (zazwyczaj tkanka tłuszczowa) pełni funkcję izolatora ciepła.
- Brak kości kruczej w obręczy barkowej (u stekowców jest). U kopytników i psów brak obojczyka. Obecność grzebienie kostnego na łopatce, który stanowi miejsce przeszczepu dla silnych mięśni grzebieniowych.
- Sierść – włosy przewodnie (dłuższe i grubsze), odgrywają rolę ochronną, wełniste (cienkie, kędzierzawe), funkcja izolacyjna.
Układ pokarmowy
- Wskutek stałocieplności ssaki mają ogromne zapotrzebowanie na pożywienie.
- Szczęki – heterodontyzm (siekacze, kły, przedtrzonowe, trzonowe) wyjątkiem są stekowce. Staw żuchwowy to ruchome połączenie żuchwy z mózgoczaszką.
- Mięsiste wargi, policzki, dwa pokolenia zębów (mleczne i stałe), mięsożerne – krótkie jelito, roślinożerne – długie jelito.
- Przeżuwacz żołądka u niektórych zbudowany z czterech jam: żwacza, czepca, księgi, trawieńca.
- Pomiędzy jelitem cienkim (wchłanianie pokarmu przez kosmówki jelitowe) a grubym (wchłanianie wody) występuje uchyłek zwany jelitem ślepym (u człowieka wyrostek robaczkowy).
Układ oddechowy
- Pęcherzykowate płuca. Skurcze przepony.
Uzupełnie tutaj proces w najprostszy sposób jak powietrze dostaje się do płuc:
- Poprzez skurcze mieśni międzyżebronych oraz skurcze przepony.
Układ krążenia
- Jamiste serce, jeden lewy łuk aorty, erytrocyty bezjądrowe.
- Dwa obiegi krwi: duży – regulujący większość narządów i mały – płucny.
- Erytrocyty utraciły jądro. Powoduje to że są lepiej utlenowane.
Układ nerwowy i narządy zmysłów
- Mózg – relatywnie duże kresomózgowie, pofałdowana kora mózgowa zbudowany z istoty szarej (kora nowa). Bardzo duży móżdżek pokryty korą móżdżka, co wiąże się z bardzo sprawną koordynacją ruchową.
- Czaszka ma mniej liczne kości niż u gadów, połączone są szwami (mózgoczaszka), występowanie trzech kosteczek słuchowych (strzemiączka, młoteczka, kowadełka).
- Zdolność uczenia się, zapamiętywania, złożone formy zachowań.
Układ wydalniczy
- Mocz pierwotny jest zagęszczany w nerkach poprzez kanaliki nerkowe.
- Parzyste nerki (fasolowaty kształt);moczowody;pęcherz moczowy; cewka moczowa, wydalająca mocznik.
Rozmnażanie i rozwój ssaków
- Samce mają parzyste jądra, a samice dwa jajniki i jedną macicę (choć u stekowców dwie). Porę godową nazywa się rują.
- Rozdzielnopłciowość, owodniowce, zapłodnienie wyłącznie wewnętrzne. Jajorodność u stekowców, reszta żyworodna. U łożyskowców zarodek pobiera tlen i pokarm oraz usuwa mocznik i CO2 za pośrednictwem łożyska. Łożysko powstaje z połączenia ścian macicy przez kosmówki ze strony zarodka, omocznia uczestniczy w tworzeniu pępowiny, w której biegną naczynia krwionośne.
- Dymorfizm płciowy, złożone zachowania godowe, powszechna opieka nad potomstwem.
- Karmienie młodych mlekiem, stekowce zlizują mleko z brzucha.
Przegląd systematyczny ssaków
- Stekowce – grupa reliktowa; temperatura ciała 26-34 stopnie Celsjusza; żyją w regionie australijskim; kończyny rozstawione mocno na bokach jak u gadów; dziobak, kolczatka.
- Torbacze – zamieszkują Australię i Ameryki; kangury, koale,krety.
- Latawce – potrafią lotem ślizgowym skakać pomiędzy drzewami; wiewiórki latające, polatuchy.
- Nietoperze – aktywnie latają, poruszając błoniastymi skrzydłami rozpiętymi na czterech palcach ręki; gacek, podkowiec.
- Naczelne – określane jako małpiatki, małpy szerokonose i wąskonose.
- Szczerbaki – leniwce, pancerniki.
- Gryzonie – stale im rosną siekacze; bobry, świstaki; wiewiórki; lemingi.
- Zajęczaki – zające, króliki.
- Drapieżne – wilk, lis, żbik, ryś, jaguar, łasicowate, niedźwiedziowate, kuna, wydra, szop, foki, morsy, uchatki.
- Kopytne – dzielą się na parzysto- i nieparzystokopytne; ich kończyny zakończone są rogowymi osłonami zakończeń palców; nosorożce, konie, świnie, hipopotamy, żyrafy.
- Walenie – opanowały środowisko wodne; delfiny, kaszaloty, orki, płetwal błękitny.
Znaczenie i ochrona ssaków
- Dostarczają mięsa, mleka, wełny i skóry.
- Dostarczają ludziom rozrywki.
- Pomagają przy transporcie i w pracach rolnych.
Artykuł powstał na podstawie:
Biologia klasa 1. OPERON, zakres rozszerzony, Gdynia 2005
