Plan budowy stawonogów
– posiadają odnóża podzielone na odcinki ruchomo połączone stawami
– ciało stawonogów pokrywa sztywny chitynowy pancerz (nie można poruszać się kurcząc mięśnie wora skórno – mięśniowego)
– wykształcił się układ oddechowy
Podział ciała na części (odcinki) inaczej tagmy:
– 2 tagmy – głowotułów i odwłok – skorupiaki – może być wysycany solami wapnia (pancerzyk) , pajęczaki – u niektórych przedstawicieli odwłok jest podzielony na segmenty)
– 3 tagmy – głowa, tułów, odwłok:
* na głowie czułki:
Skorupiaki (2 pary – jedna dłuższa)
Pajęczaki (brak)
Owady (1 para)
* oczy
Skorupiaki, pajęczaki (oczy proste)
Owady (oczy złożone – wyjątkowe! Składają się z wielu oczek prostych, tzw. omatidium, tworzy obraz niezależnie, widzą obraz – mozaikę punktów)
* aparat gębowy (tworzą przekształcone odnóża)
Pajęczaki (szczękoczułki – drożne, substancje wprowadzane do ciała ofiary)
Owady (odnóża gębowe mogą tworzyć różne rodzaje aparatów gębowych:
a) aparat gryzący (pobieranie pokarmu stałego, np. konik polny)
b) liżący (zlizywanie płynnego pokarmu, np. muchy)
c) kłujący – ssący (do odżywiania się płynami ustrojowymi, np. komar)
d) ssący (wysysanie płynnego pokarmu bez naruszenia tkanek, np. motyl)
e) mieszany
* odnóża kroczne
Skorupiaki (przednie odnóża zamienione na szczypce)
Pajęczaki (4 pary)
Owady (3 pary)
Odnóża: kroczne, pływne, skoczne, chwytne, grzebne
Odnóża odwłokowe – często wykazywały tendencje do zanikania. Obecnie służą jako narząd kopulacyjny, narząd do podtrzymywania zniesionych jaj albo też mogą wspomagać odnóża tułowiowe w poruszaniu się/
-> skrzydła (u owadów) – są to wytwory nabłonka
2 pary skrzydeł:
1) błoniastych, np. osa
2) okrytych łuskami, np. motyl
3) silnie żyłkowanych, np. ważka
4) 1 para błoniastych, 2 para przekształcona przezmianki, np. muchówki
5) 1 para sztywna, 2 para błoniasta, lotna, np. chrząszcz
6) brak skrzydeł – cecha wtórna – przystosowana do pasożytowania lub w przestrzeniach zamkniętych, np. mrówki
* odwłok
– wyraźnie podzielony na segmenty (skorupiaki, pajęczaki, owady)
– na odwłoku mogą występować odnóża (funkcja oddechowa (skorupiaki) lub służą do podtrzymywania jaj (skorupiaki), u pająków kądziołki (narządy przędne), u owadów mogą występować dodatkowo struktury: żądło (obrona) lub pokładełko (narząd do precyzyjnego składania jaj)
Budowa anatomiczna
Układ pokarmowy
– otwór gębowy
– gardziel
Pająki (duża, szeroka, mięsista działająca jak ssawka)
Owady (otwierają się gruczoły ślinowe do zmiękczania pokarmu)
– przełyk (nie musi być)
Owady (wole – pokarm przebywa dłużej, pokarm roślinny, celuloza)
– żołądek
Pająki (brak)
– jelito
Owady (odchodzą uchyłki, miejsce w których żyją mikroorganizmy, które rozkładają celulozę)
– odbyt
Układ oddechowy
a) skrzela – są wytworami odnóży, które służą do wymiany gazowej z tlenem rozpuszczonym w wodzie, znajdują się po bokach ciała, są stele obmywane przez wodę, skorupiaki
b) płuca (płucotchawki) – wewnątrz ciała, nie wysychają, służą do oddychania tlenek atmosferycznym, blaszkowata struktura, stale obmywane przez krew, pośredniczą w wymianie gazowej, pajęczaki
c) tchawki – postać rurek, które za pomocą przetchlinek łączą się z otoczeniem, rurki wnikają do wszystkich części ciała, dostarczając tlen atmosferyczny, owady
Układ krążenia
– układ otwarty, krew wylewa się do jamy ciała
– występuje serce, dziurawe, występuje w nich ostia (otwory przez które krew zasysana jest do serca z jamy ciała)
– od serca odchodzą dwa główne naczynia tętnicze
Układ wydalniczy
– gruczoł wydalniczy o budowie metanefrydialnym, skorupiaki, czułkowy, zielony
– cewki Malpighiego – ślepo zakończone uchyłki jelita tylnego, zbierają metabolity z jamy ciała do jelita, pajęczaki, owady
Układ nerwowy
– większa centralizacja, z przodu ciała zwoje tworzące mózg, owady, pająki
– od zwojów mózgowych od strony brzusznej odchodzi łańcuszek brzuszny (nerwowy)
– w każdym segmencie w łańcuszku rozróżniamy zwój i parzyste pnie
– na jeden segment przypada jedno oczko
Układ rozrodczy
– rozdzielnopłciowość
– u wielu gatunków dymorfizm płciowy
– polimorfizm (występowanie więcej niż 2 form różniących się wyglądem, a także roli jakie pełnią, np. mrówki) podział funkcji
– skorupiaki wodne (może być zewnętrzne)
– skorupiaki lądowe (wewnętrzne)
Rozwój:
1) rozwój prosty (nie ma stadium larwalnego, większość skorupiaków)
2) rozwój złożony (larwa)
a) z przeobrażeniem niezupełnym
jajo -> larwa -> imago (postać dorosła)
– larwa podobna do formy dorosłej, różni się wielkością i stopniem wykształcenia skrzydeł
– wzrost odbywa się skokowo (zdeterminowane przez pancerz)
– pancerz pęka, oskórek rośnie i rośnie owad
– linienie – skokowy wzrost
Rozwój ważki
– składają jaja do wody
– nimfa – larwa ważki (żyje w wodzie, nie ma skrzydeł, jest drapieżna, na głowie ma aparat gębowy (maska) ryjek ze szczękami, paluje na ryby)
b) z przeobrażeniem zupełnym (całkowita zmiana)
jajo -> larwa -> poczwarka -> imago
– larwa różni się od formy dorosłej (wydłużony, robakowaty kształt, przypomina pierścienice)
A – pędrak (posiada głowę z aparatem gryzącym, na przednich segmentach 3 pary odnóży), typowe dla chrząszczy
B – gąsienica (głowa z aparatem gryzącym, 3 pary odnóży, na tylnych segmentach dodatkowo przylgi), typowe dla motyli
C – czerw (bez głowy, pozbawiona odnóży, nie może aktywnie zdobywać pokarmu, składają jaja w miejscu gdzie pokarm jest dostępny, w mięsie, larwy są karmione)
Wszystkie larwy są żarłoczne!
Jedzą dużo substancji potrzebnych do przeobrażania w poczwarkę (nie je, lecz intensywnie oddycha, wewnątrz następuje rozpuszczenie układów anatomicznych (oprócz nerwowego) tworzone są nowe układy i narządy, charakterystyczne dla formy dorosłej.
U niektórych owadów występuje zjawisko partenogeneza (jaja rozwijają się bez zapłodnienia).
Przegląd systematyczny stawonogów.
Pajęczaki
1) pająki
– odwłok wyraźnie oddzielony od głowotułowia
– występują pająki sieciowe
– np. krzyżak
2) kosarze
– często mylone z pająkami
– jednak posiadają dłuższe odnóża
– nie mają wyraźnego podziału na głowotułów i odwłok
– np. kosarz zwyczajny
3) zaleszczotki
– przypominają miniaturowe skorpiony
– nogogłaszczki przekształcone w szczypce
– nie posiadają gruczołu jadowego na odwłok
– np. zaleszczotek pospolity
Owady
1) chrząszcze
– 1 para skrzydeł przekształcona w pokrywy
– narządy gębowe typu gryzącego
– larwa (pędrak)
– np. biedronka siedmiokropka
2) ważki
– 2 pary skrzydeł o drobnym żyłkowaniu
– oczy złożone
– narządy gębowe typu gryzącego
– np. żagnica
3) wszy
– pasożyt ssaków
– utraciły skrzydła
– aparaty gębowe typu kłujący -ssący
– np. Wesz ludzka
