Układ grupowy Kidd

mgr Urszula Mazur, mgr Gabriela Migacz, mgr Katarzyna Pacyna, mgr Michał Kunysz

Rys historyczny

Układ grupowy Kidd został po raz pierwszy opisany w 1951 roku podczas badania choroby hemolitycznej płodu i noworodka (ChHPN), w którym zidentyfikowano nowe przeciwciało. Specyficzność przeciwciała została określona jako skierowana przeciwko antygenowi Jk^a, nazwanego od inicjałów niemowlęcia dotkniętego chorobą (John Kidd) [1]. Natomiast  przeciwciało anty-Jk^b po raz pierwszy zostało opisane w 1953 roku [2].

Antygeny układu Kidd

W skład układu grupowego Kidd wchodzą  trzy antygeny: Jk^a, Jk^b oraz Jk3. Dwa z trzech antygenów, Jk^a i Jk^b są polimorficzne. Trzeci, Jk3, jest antygenem o wysokiej częstości występowania, z wyjątkiem osób pochodzenia polinezyjskiego i fińskiego [3,4]. Istnieją cztery możliwe fenotypy układu Kidd: Jk(a+b-), Jk(a-b+), Jk(a+b+) i Jk(a-b-). Antygen Jk3 występuje u osób posiadających antygeny Jk^a i/lub Jk^b, czyli u osób z fenotypami Jk(a+b-), Jk(a-b+), Jk(a+b+) [3].  

Tabela 1. Rozkład procentowy fenotypów układu Kidd w poszczególnych rasach [5].

Glikoproteina niosąca antygeny Kidd to białko o masie 43 kDa składające się z 389 aminokwasów, przechodzących przez błonę krwinek czerwonych 10- krotnie tworząc 5 pętli [3,6]. Trzecia pętla, która jest większa niż pozostałe, nosi antygeny AB0 [3]. Na czwartej pętli zlokalizowane są antygeny Jk. Zarówno N- koniec, jak i C- koniec znajdują się wewnątrzkomórkowo [6].  

Ryc 1. Budowa glikoproteiny Jk [3].

Glikoproteina Jk kodowana jest przez gen SLC14A1 zlokalizowany na chromosomie 18 i jest zorganizowany w 11 eksonów [6]. Antygeny Jk^a i Jk^b dziedziczone są jako produkty alleli kodominujących i determinowane są przez polimorfizm pojedynczego nukleotydu 838 A>G w eksonie 9 [3]. Złożoność układu Kidd zaczyna się od liczby wariantowych alleli, które mogą wyciszyć ekspresję Jk^a, Jk^b i Jk3 [4]. Fenotyp Jk(a-b-), nazwany również Kidd- null, to rzadkie zjawisko o istotnym znaczeniu klinicznym. Przyjęto, że podstawy molekularne fenotypu Kidd- null zależą od dwóch różnych mechanizmów. Pierwszy, znacznie częstszy, wynika z mutacji, często w formie polimorfizmów pojedynczych nukleotydów, ale również większych delecji. Skutkuje to wystąpieniem zmian w aminokwasach i wytwarzaniu skróconych lub niefunkcjonalnych białek, które nie ulegają ekspresji. Ten typ fenotypu Kidd- null jest określany jako cichy allel i jest dziedziczony jako cecha recesywna. U podstaw drugiego, mniej powszechnego mechanizmu odpowiedzialnego za fenotyp Jk(a-b-), leży obecność dominującego genu inhibitorowego [3].

Na krwinkach czerwonych liczba miejsc antygenowych układu Kidd została oszacowana na około 14000 [4]. Antygeny Jk, oprócz błony erytrocytów, występują również w nerkach, mózgu, sercu, trzustce, prostacie, pęcherzu, jądrach i jelicie grubym [3]. Glikoproteina Jk pełni funkcję transportera mocznika [5]. Odpowiednie utrzymanie stężenia mocznika i ogólnego gradientu osmotycznego w nerkach umożliwia oszczędzanie wody i zagęszczanie moczu [3,6]. W związku z tym u osób z fenotypem Jk(a-b-) stwierdzono mniejszą  zdolność do zagęszczania moczu [6]. Na erytrocytach antygeny Jk pomagają zapewnić stabilność strukturalną krwinek, gdy przechodzą one przez rdzeń nerkowy, ułatwiając szybki transport mocznika przez błonę komórkową [3,4]. Dokładna funkcja białka Jk w pozostałych tkankach pozostaje jednak nieznana [4].

Przeciwciała układu Kidd

Wyróżnia się trzy swoistości przeciwciał układu Kidd: anty-Jk^a, anty- Jk^b oraz anty-Jk3. Są to immunoglobuliny klasy IgG lub kombinacja immunoglobulin IgG i IgM [4]. Przeciwciała anty-Jk wiążą dopełniacz. Początkowo zakładano, że frakcja IgG aktywuje układ dopełniacza, z czasem wykazano, że zdolność wiązania dopełniacza zależy od immunoglobulin klasy IgM towarzyszących IgG [5]. Przeciwciała anty-Jk wykrywane są w pośrednim teście antyglobulinowym (PTA) po wcześniejszej immunizacji w wyniku przebytej transfuzji lub ciąży. Wykrycie ich jest często trudne ze względu na fakt, iż charakteryzują się szybkim spadkiem poziomu in vivo i różnym nasileniem reakcji w PTA. Jest to spowodowane ich występowaniem w różnych podklasach np. jako mieszanina IgG1 i IgG3, czasami jako podklasa IgG3, ale również jako IgG2 i IgG4. Spadek ich miana często uniemożliwia ich wykrycie w kolejnych badaniach [3,4,5]. Ponadto przeciwciała anty-Jk reagują silniej z krwinkami homozygotycznymi względem każdego antygenu, czyli z krwinkami o fenotypie Jk(a+b-) lub Jk(a-b+) [4,5]. Użycie  krwinek papainowanych może zwiększyć czułość testu w przypadku przeciwciał z niskim mianem [4]. Przeciwciała anty-Jk3 są bardzo rzadko spotykane, ponieważ są produkowane tylko przez osoby z fenotypem Jk(a-b-). W PTA badana surowica reaguje ze wszystkimi krwinkami z panelu, a wzór reaktywności jest zgodny z przeciwciałem skierowanym przeciwko antygenowi o wysokiej częstotliwości występowania [3,4]. W literaturze zgłoszono również przypadki autoprzeciwciał o swoistości anty- Jk^a (najczęściej) oraz anty- Jk^b i anty- Jk3, które występowały znacznie rzadziej [4]. 

Znaczenie kliniczne

Ze względu na cechy przeciwciał anty-Jk i związane z nimi trudności w wykrywaniu, przeciwciała te są związane z natychmiastowymi lub opóźnionymi reakcjami hemolitycznymi po transfuzji. W większości przypadków występują opóźnione reakcje poprzetoczeniowe, choć rzadziej zdarzają się reakcje natychmiastowe, mogą być one ciężkie, a nawet śmiertelne [3,4]. Najczęściej zgłaszane przypadki dotyczą przeciwciał o swoistości anty-Jk^a, które powodują łagodne do umiarkowanych reakcji poprzetoczeniowych, jednak rzadziej, ale zdarzają się również reakcje ciężkie. Przeciwciała anty-Jk^b oraz anty-Jk3, choć znacznie mniej powszechne, są częściej związane z ciężkimi reakcjami hemolitycznymi, zarówno natychmiastowymi, jaki i opóźnionymi [3]. Dla pacjentów zimmunizowanych przeciwciałami anty-Jk^a i anty-Jk^b dobiera się do przetoczenia krew bez antygenu do którego wytworzone zostały przeciwciała, a także zgodnie z fenotypem w układzie Rh i antygenem K z układu Kell [7].

Oprócz poprzetoczeniowych reakcji hemolitycznych, przeciwciała anty-Jk mogą być przyczyną choroby hemolitycznej płodu i noworodka (ChHPN) [3,4,5]. Antygeny Jk są obecne na krwinkach płodu już w 7-11 tygodniu ciąży, a w pełni wykształcone w chwili porodu [4]. W przypadku przeciwciał anty-Jk^a ChHPN może być łagodna do średnio nasilonej, natomiast w przypadku przeciwciał anty-Jk^b ChHPN nie występuje w ogóle lub jest łagodna [5].
Ponadto istotnym aspektem klinicznym tego układu może być jego wpływ na odrzut przeszczepu nerki [3]. Podejrzewa się, że obecność antygenów układu Kidd w tkankach nerkowych stwarza  teoretyczną możliwość, że przeciwciała anty-Jk mogą wpływać na przeszczepy nerek [3,4]. 

Opis przypadku

Pomimo rzadkości ChHPN wywołanej przeciwciałami anty-Jk^b w literaturze opisano kilka przypadków. W 2012 roku Rodriguez i wsp. [8] opisali przypadek 41- letniej kobiety, u której w 13. tygodniu ciąży wynik przesiewowego badania przeciwciał był dodatni. Kobieta była w trzeciej ciąży, bez wcześniejszych transfuzji w historii pacjentki. Bezpośredni test antyglobulinowy (BTA) był dodatni: IgG+ C3d na 2+. Po rozszerzeniu badania BTA był dodatni dla IgG, ale ujemny dla C3d. W badanej surowicy pacjentki zidentyfikowano przeciwciało o swoistości anty- Jk^b o mianie 1.  Określono grupę krwi matki: 0 RhD+ (dodatni) oraz fenotypy układu Rh i Kell C+ c+ E- e+ K- oraz układu Kidd: Jk (a+b-). Oznaczono również grupę krwi i fenotyp układu Kidd ojca : B RhD+ (dodatni) Jk(a-b+). Ponadto zbadano płyn owodniowy pacjentki. Badanie wykazało, że płód ma grupę krwi B RhD+ (dodatni) oraz fenotyp układu Kidd: Jk(a+b+). Przez cały okres trwania ciąży monitorowano miano, które przez całą ciążę pozostało niskie. U płodu nie stwierdzono anemii, więc transfuzja wewnątrzmaciczna nie była konieczna. Ciąża zakończyła się w 40. tygodniu, urodzony noworodek był zdrowy, bez objawów żółtaczki i cech niedokrwistości.

Podsumowanie

Pomimo swojej prostoty układ grupowy Kidd jest uznawany za istotny klinicznie. Dla pacjentów zimmunizowanych kluczowe jest wykrywanie przeciwciał skierowanych do antygenów układu Kidd oraz dobieranie krwi o odpowiednim fenotypie w celu uniknięcia niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych. Ze względu na tendencję przeciwciał anty-Jk do obniżenia miana poniżej progu wykrywalności z upływem czasu, w praktyce klinicznej bardzo ważna jest szybka identyfikacja przeciwciał w przypadku ich wykrycia. Ważne jest również zwracanie uwagi na wywiad serologiczny, przekazywanie pacjentom wyników badań i edukacja odnośnie informowania personelu medycznego w kolejnych placówkach o posiadanym wyniku. Należy pamiętać, że przeciwciała anty-Jk mogą być przyczyną ChHPN, przez co w przypadku ich wykrycia u kobiety ciężarnej należy monitorować ich miano. Nie bez znaczenia, również pozostają doniesienia o możliwości wpływu tych przeciwciał na powodzenie przeszczepu nerek ze względu na ich występowanie w tkankach nerkowych. 

Piśmiennictwo

1. Allen FH, Diamond LK, Niedziela B. A new blood-group antigen. Nature 1951;167:482
2. Plaut G, Ikin EW, Mourant AE, Sanger R, Race RR. A new blood-group antibody, anti-Jkb . Nature    1953;171:431
3. Lawicki S, Covin RB, Powers AA. The Kidd (JK) Blood Group System. Transfus Med Rev. 2017 Jul;31(3):165-172. doi: 10.1016/j.tmrv.2016.10.003. Epub 2016 Nov 9. PMID: 28065763.
4. Hamilton, J.R. (2019), Kidd blood group system: outwardly simple with hidden complexity. VOXS, 14: 3-8. https://doi.org/10.1111/voxs.12458
5. Fabijańska- Mitek J. Immunohematologia Grupy krwi i niedokrwistości. Fundacja Pro Pharmacia Futura, Warszawa 2025: 70-71.
6. Capriolli TV, Visentainer JEL, Sell AM. Lack of association between Kidd blood group system and chronic kidney disease. Rev Bras Hematol Hemoter. 2017 Oct-Dec;39(4):301-305. doi: 10.1016/j.bjhh.2017.05.007. Epub 2017 Jun 28. PMID: 29150101; PMCID: PMC5693269.
7. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 11 stycznia 2023 r. w sprawie wymagań dobrej praktyki przechowywania i wydawania krwi i jej składników dla banków krwi oraz badań z zakresu immunologii transfuzjologicznej wykonywanych w zakładach leczniczych innych niż regionalne centra, Wojskowe Centrum lub Centrum MSWiA
8. Velasco Rodríguez D, Pérez-Segura G, Jiménez-Ubieto A, Rodríguez MA, Montejano L. Hemolytic disease of the newborn due to anti-jkb: case report and review of the literature. Indian J Hematol Blood Transfus. 2014 Jun;30(2):135-8. doi: 10.1007/s12288-012-0202-7. Epub 2012 Oct 9. PMID: 24839369; PMCID: PMC4022923.