Witaminami nazywamy organiczne składniki pokarmowe, które nie dostarczają ani energii, ani budulca dla owo tworzących się komórek, ale są jednak niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Witaminy są związkami o stosunkowo niewielkiej masie cząsteczkowej i różnorodnej budowie chemicznej. W porównaniu z podstawowymi składnikami pokarmowymi – białkami, tłuszczami i węglowodorami ilość witamin potrzebna do prawidłowego przebiegu procesów życiowych jest znikoma.
Głównym źródłem witamin w pokarmie człowieka i zwierząt są rośliny, właśnie w nich witaminy są syntezowane. Człowiek otrzymuje witaminy bezpośrednio z pokarmem rodzinnym, bądź z pokarmem pochodzenia zwierzęcego, w którym są witaminy nagromadzone uprzednio z materiału roślinnego.
Brak lub niedobór witamin w pożywieniu pociąga za sobą wiele konsekwencji – zaburzenia w przemianie materii i energii, wywołujące schorzenia zwane hipowitaminozami lub awitaminozami.
Badania wykazują, że istnieje ścisły związek pomiędzy witaminami, a enzymami, które normują procesy przemiany materii i energii w ustroju. Okazuje się, że szereg enzymów powstaje przez połączenie różnych witamin z białkiem. W ten sposób choroba wywołana brakiem lub niedoborem witamin w pokarmach jest tak naprawdę następstwem niedostatecznej aktywności któregoś z enzymu.
Wszystkie znane obecnie witaminy dzielimy na dwie grupy:
- rozpuszczalne w tłuszczach – np. A,D,E,K
- rozpuszczalne w wodzie – np. witaminy z grupy B i witamina C.
| WITAMINA | DZIAŁANIE | OBJAWY NIEDOBORU | ŹRÓDŁO |
| A | koenzym barwników wzrokowych | ślepot zmierzchowa, wysychanie skóry | tran, pełne mleko, śmietana, sery, masło, żółtka jaj, żółte warzywa i owoce |
| B1 (tiamina) | koenzym w przemianie węglowodanowej |
choroba beri-beri, zapalenie nerwów |
mięso wieprzowe, wątroba, produkty mleczne, rośliny strączkowe, orzechy, otręby, chleb razowy |
| B2 (ryboflawina) | składnik enzymów tkankowych | zapalenie błony śluzowej języka, zajady | mleko, ser, jaja, wątroba, jarzyny liściaste zielone, pieczywo razowe |
| PP (niacyna) | składnik nukleotydów DPN I TPN | zapalenie skóry, biegunki, otępienie umysłowe | chude mięso, drób, wyroby z mąki razowej, kasze, orzeszki |
| B6 (pirydoksyna) | stanowi grupy prostetyczne niektórych enzymów | drgawki, nadmierna pobudliwość nerwowo-mięśniowa | wątroba, kiełki pszenicy, pieczywo razowe, orzeszki ziemne, kukurydza |
| Kwas pantotenowy | Składnik koenzymu A | zapalenie skóry, zapalenie jelit, niewydolność nadnerczy, łysienie | wątroba, jaja, świeże jarzyny, pieczywo razowe, orzeszki ziemne |
| Biotyna | bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych | zapalenie skóry, zapalenie jelit | świeże jarzyny, jaja, mleko |
| Kwas foliowy | udział w transporcie reszt jednowęglowych | niedokrwistość | wątroba kurcząt, liście zielonych warzyw |
| B12 (cyjanokobalamina) | Udział w metabolizmie aminokwasów | niedokrwistość złośliwa | wątroba, mięczaki, chuda wołowina, cielęcina, baranina, drób, jaja, sery |
| C (kwas askorbinowy) | udział w syntezie kolagenu | gnilec | owoce cytrusowe, jagody, melony, ananasy, zielone jarzyny, pomidory, ziemniaki |
| D (kalcyferol) | zwiększa wchłanianie wapnia i fosforanów z przewodu pokarmowego | krzywica | tran, żółtka jaj kurzego |
| E (alfa-tokoferol) | koenzym w transporcie elektronów w układzie cytochromów | zaburzenia czynności rozrodczych | wątroba, jaja, olej z kiełków pszenicy, zielone jarzyny liściaste, olej bawełniany, orzechy, rośliny strączkowe |
| K | bierze udział w syntezie protrombiny w wątrobie | krwawienia | wątroba, zielone jarzyny liściaste, kalafior, soja |
