Zawód: entomolog sądowy – część 1 rys historyczny
Autor artykułu:
Natalia Wiśniewska
Uniwersytet Gdański, Wydział Biologii, Katedra Cytologii i Embriologii Roślin
absolwentka studiów podyplomowych „Biologia sądowa” Uniwersytetu Gdańskiego
natalia.wisniewska(a)phdstud.ug.edu.pl
Każdy, kto kiedyś oglądał serial „CSI”, „Kości” albo inny kryminał, pewnie zadał sobie pytanie: jak w rzeczywistości wygląda analiza zwłok i identyfikacja sprawcy? Takimi zagadnieniami zajmuje się między innymi entomologia sądowa (precyzyjniej medyczno-sądowa). Daje ona możliwość określenia czasu, który upłynął od momentu śmierci (post mortem intervallum – PMI) bazując na biologii nekrobiotycznych owadów (obecnych na zwłokach).
Po raz pierwszy przydatność nekrobiotycznych owadów do wykrycia sprawcy morderstwa opisał w XIII wieku w Chinach prawnik Sung Tsu. Aby zidentyfikować sprawcę morderstwa chłopa na polu ryżowym, Sung Tsu kazał pracującym na polu robotnikom przynieść i położyć przed sobą swoje sierpy. Niewidoczne gołym okiem plamy krwi, znajdujące się na narzędziu zbrodni, zwabiły muchówki – wskazując tym samym mordercę. Warto wspomnieć słowa szwedzkiego biologa Karola Linneusza. W 1767 roku stwierdził, że „trzy muchy zjedzą konia tak szybko, jakby to zrobił lew”. W ten sposób podkreślił znaczenie owadów (i masowej „produkcji” larw) w procesie rozkładu zwłok. Z kolei na rolę larw muchówek zwrócił uwagę w 1831 roku francuski lekarz Mateo Orfila, znany jako „ojciec toksykologii” i jeden z filarów medycyny sądowej. Pierwszy raport zawierający opis odtworzenia daty zgonu został sporządzony przez francuskiego lekarza Bergereta w 1855 roku. Swoją ekspertyzę oparł na badaniach poczwarek much z rodziny Calliphoridae (plujkowate) oraz larw ciem znalezionych na zwłokach. Co prawda jego obliczenia były błędne, ale próba odtworzenia daty zgonu niewątpliwie zasługuje na uznanie. Kolejną ważną postacią w historii entomologii sądowej był francuski lekarz Jean Pierre Megnin, który w latach 1883-1896 opublikował serię prac, w tym „La Faune des Cadavres” (Fauna zwłok) – pierwszy podręcznik entomologii sądowej. W swoim dziele zaproponował on ogniwa sukcesji stawonogów na zwłokach.
W okresie międzywojennym XX wieku prace nad nekrofagami poszerzyły się o ekologię, metabolizm oraz anatomię owadów. Badania w tym czasie prowadził m. in. pochodzący z Austrii Josef Holzer, który skupił się na chruścikach (Trichoptera) żerujących na zwłokach zanurzonych w wodzie słodkiej oraz śladach przez nie pozostawianych. W latach 1960-1980 nekrofagami zajmowali się również Belg Marcel Leclercq oraz Pekka Nourteva z Finlandii (Kaczorowska i inni 2002). Prowadzili oni badania nad wpływem czynników fizycznych na tempo rozwoju much nekrofagicznych, mając tym samym istotny wkład w rozwój tej dziedziny naukowej.
Do wskaźników wykorzystywanych w tej metodzie zaliczamy stadium rozwojowe, którym znajduje się dana larwa, jej długość oraz wagę. W metodzie rozwojowej głównym celem jest oznaczenie wieku najstarszego stadium rozwojowego danego gatunku. Dzięki temu mamy podstawę do wnioskowania o tzw. minimalnym czasie, jaki minął od zgonu. Do odtwarzania daty zgonu zwłok „starych”, których zgon nastąpił ponad miesiąc wcześniej wykorzystujemy metodę sukcesyjną, opierającą się na powtarzalności kolejnych ogniw sukcesji zwłok. Ogniwami sukcesji nazywamy grupy zwierząt wraz ze specyficznymi gatunkami przewodnimi. Liczba ogniw sukcesji, a także skład ilościowy i jakościowy zwierząt je obejmujących zależy między innymi od warunków klimatycznych panujących w rejonie ujawnienia zwłok oraz od sposobu ich ukrycia. Dla zwłok niepogrzebanych znajdujących się w klimacie umiarkowanym wykorzystuje się często osiem ogniw sukcesji opisanych przez Mégnina (Tabela 1).
[table id=4 /]Literatura
Niniejszy artykuł powstał na podstawie pracy dyplomowej:
Wiśniewska N.2014. Analiza trzech przypadków z wykorzystaniem entomologicznych metod ustalania czasy zgonu. Praca dyplomowa wykonana w Katedrze Zoologii Bezkręgowców i Parazytologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego, pod kierunkiem dr E. Kaczorowskiej.
oraz literatury tam cytowanej:
- Benecke M. 2008. A brief survey of the history of forensic entomology. Acta Biologica Benrodis 14 : 15-38
- Draber-Mońko A. 2004. Zastosowanie plujek w medycynie sądowej.
[W:] Calliphoridae– Plujki (Insecta: Diptera). Fauna Polski, Warszawa, 23: 174-178. - Kaczorowska E., Draber- Mońko A. (red.). Wprowadzenie do entomologii sądowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2009.
- Kaczorowska E., Pieśniak D., Szczerkowska Z. 2004.Wykorzystanie metod entomologicznych w próbach określania daty zgonu- opis przypadków. Arch. Med. sąd. Krym., 54 (2-3): 169-176.
- Skowronek R., Chowaniec C., 2010.Polska entomologia sądowa- rys historyczny, stan obecny i perspektywy na przyszłość. Arch. Med. sąd. Krym 2010, LX, 55-58