Endometrioza jako jednostka chorobowa
Endometrioza to choroba, która dotyka nawet 15% kobiet w wieku rozrodczym. Znana jest od wielu lat, ale do dzisiaj trudno jest wskazać jej konkretną przyczynę. To schorzenie bardzo podstępne i niestety często źle diagnozowane. Jest mylone z innymi chorobami, a przy okazji wpływa bardzo negatywnie na jakość życia kobiet. W leczeniu endometriozy największe znaczenie ma wczesna diagnoza.
Czym jest endometrioza?
Endometrioza zwana także gruczolistością zewnętrzną to choroba objawiająca się obecnością komórek endometrium (błony śluzowej, która wyściela jamę macicy) poza macicą. W zdecydowanej większości przypadków ogniska zapalne znajdują się w okolicy narządów rozrodczych, ale nie jest to norma.
Często zapalenie obejmuje również jelito grube, otrzewną czy pęcherz moczowy. Ból u pacjentek wywołują tworzące się na skutek stanu zapalnego zrosty. Endometrioza jest na ogół stanem przewlekłym. Wpływa istotnie na zdrowie psychiczne i fizyczne kobiet, ich sferę seksualną czy szeroko rozumiane życie społeczne.
Kogo najczęściej dotyka endometrioza?
Endometrioza to choroba podstępna i wciąż dość tajemnicza. Stanowi ona bardzo często przyczynę hospitalizacji na oddziałach ginekologicznych. Jest jednym z głównych powodów histerektomii, a więc usunięcia macicy.
Okazuje się, że endometrioza dotyka co dziesiątą kobietę w wieku rozrodczym między 15. a 50. rokiem życia. W Polsce może na nią cierpieć nawet milion kobiet, a na całym świecie około 180 milionów kobiet. Choroba ta objawia się występowaniem w nietypowych miejscach np. w jelitach, jajnikach, pęcherzu moczowym, oku czy płucach endometrium. Komórki te przypominają pod względem budowy komórki obecne wewnątrz macicy. Wykazują one aktywność wydzielniczą.
W organizmie pacjentki ma miejsce reakcja zapalna, bo komórki te reagują np. na zmiany hormonalne zachodzące w cyklu miesiączkowym. Pojawić się mogą różnego rodzaju guzki, blizny czy zrosty. Czasami zmianie ulegają stosunki anatomiczne organów w obrębie miednicy mniejszej.
Objawy endometriozy
Objawy endometriozy bywają dość mocno zróżnicowane. Czasem choroba ta przebiega również w sposób bezobjawowy. Nie powoduje żadnych specyficznych dolegliwości, ale jednocześnie może skutecznie odebrać kobiecie szansę na zajście w ciążę.
Pacjentki najczęściej w tym przypadku skarżą się na ból, który nasila się przed lub w czasie trwania miesiączki. Inne typowe dla tego schorzenia symptomy to m.in. obfite i bolesne krwawienia miesiączkowe, a także dolegliwości bólowe odczuwalne w czasie defekacji, mikcji oraz współżycia seksualnego. Wiele kobiet odczuwa dysfunkcje dolnego odcinka układu pokarmowego – biegunki, wzdęcia, zaparcia. Występują one przede wszystkim przed i w czasie okresu. Niektóre pacjentki skarzą się ponadto na zaburzenia czynności układu moczowego.
Mniej typowe objawy endometriozy to ból w okolicy odcinka krzyżowego kręgosłupa, nawracające bóle kończyny dolnej, krwawienia z odbytnicy i dróg moczowych, dyskomfort w okolicach brzucha czy przewlekły ból brzucha. Z uwagi na to, że endometrioza ma wiele obliczy, często jest rozpoznawana przypadkowo. Ma to miejsce w czasie planowych zabiegów operacyjnych w obrębie jamy brzusznej lub w czasie diagnozowania bezpłodności. U kobiet szczególną czujność powinny wzbudzić bolesne miesiączki, jeśli nie było ich nigdy wcześniej.
Endometrioza – objawy psychiczne
Niestety dla wielu kobiet życie z endometriozą jest bardzo trudne. Na początku często pojawiają się objawy osłabiające doznania seksualne. Wiele pacjentek ma problem z zajściem w ciążę, co sprawia, że czują się niepełnowartościowe. Dodatkowo diagnostyka jest w tym przypadku męcząca i długotrwała. Trzeba też zdawać sobie sprawę z tego, że endometrioza to choroba przewlekła, która wymaga nieustannego leczenia. Z tego powodu u wielu kobiet pojawiają się zaburzenia lękowe czy wręcz depresyjne. Na szczęście coraz częściej organizowane są specjalne grupy wsparcia. Można też udać się do psychologa bądź psychiatry.
Jak rozpoznać endometriozę?
Jak już wspomniano wyżej, endometrioza na ogół rozwija się nieobjawowo lub przy obecności objawów niespecyficznych, minimalnych. Są to dolegliwości bólowe, plamienie miesiączkowe czy objawy ze strony układu pokarmowego. Ból często pojawia się razem z miesiączką, ale może też występować w sposób ciągły np. w okolicach odcinka krzyżowego kręgosłupa. Wiele kobiet odczuwa dyskomfort podczas oddawania moczu lub stolca. Niekiedy pojawiają się biegunki oraz wzdęcia.
Ewidentnym objawem endometriozy są oczywiście torbiele w jajnikach. Te często wykrywane są kontrolnie w czasie badania USG. Postawienie diagnozy odbywa się po laparoskopii oraz pobraniu wycinków z ognisk endometriozy do badania histopatologicznego. Jest to obecnie jedyna metoda, która pozwala na pewne rozpoznanie tego schorzenia.
Diagnostyka endometriozy
Niestety endometriozy nie da się wykryć w czasie kontrolnego badania krwi czy podczas ogólnej analizy moczu. W ten sposób można jedynie wykluczyć inne schorzenia dające podobne objawy. Na ogół konieczne jest wykonanie badania laparoskopowego u kobiet, które mają problem z zajściem w ciążę lub cierpią na przewlekły ból macicy.
Na pewno do wykonania badań skłonić powinny uwarunkowania genetyczne, wady rozwojowe miednicy czy urazy powodujące upośledzenie odpływu krwi miesiączkowej z macicy na zewnątrz, a także wczesne pojawienie się pierwszej miesiączki, krótkie cykle miesiączkowe oraz problemy z zapłodnieniem.
W sytuacji, gdy lekarz chce wykluczyć zmiany hormonalne, wskazane jest wykonanie badania krwi pod kątem określenia poziomu wybranych hormonów. Można też zlecić badanie USG jamy brzusznej, tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny. Podstawa to oczywiście standardowe badanie ginekologiczne. Przydatne bywa niekiedy określenie markera nowotworowego CA-125. Jednak jego podwyższony wynik oznaczać może również i inne choroby.
Przyczyny rozwoju endometriozy
Endometrioza to choroba, która nie została jeszcze dokładnie zbadana pod kątem etiologii. Eksperci w tym przypadku nie są zgodni. Na ogół za przyczyny endometriozy uważa się czynniki środowiskowe, alergiczne i autoimmunologiczne oraz wady wrodzone. Zdaniem niektórych specjalistów mechanizmem, który sprzyja temu schorzeniu jest dostawanie się krwi miesiączkowej do jamy otrzewnowej oraz wszczepianie się złuszczonych komórek endometrium. Jednak ten schemat zaobserwować można również niekiedy w przypadku kobiet zdrowych.
Endometrioza nie jest chorobą nowotworową, ale prawdopodobnie zwiększa ryzyko tworzenia się niektórych zmian nowotworowych. Badania potwierdzają, że kobiety cierpiące na endometriozę są bardziej narażone na rozwój raka jajnika. Ponadto niektóre postacie tej choroby np. endometrioza głęboko naciekająca jelita rozwijać się mogą z komórek endometrium pozostałych tam po okresie życia płodowego. Wówczas endometrioza jest chorobą wrodzoną.
Obecnie prowadzonych jest wiele badań nad przyczynami rozwoju endometriozy. Być może dzięki nim w przyszłości leczenie czy wykrywanie tej choroby będzie o wiele łatwiejsze. Trwają także badania kliniczne nad kilkoma lekarstwami na endometriozę.
Jak wygląda leczenie endometriozy?
Okazuje się, że niepodjęcie odpowiedniego leczenia u ponad połowy kobiet może skończyć się pogorszeniem ogólnego stanu zdrowia i znacznym nasileniem objawów bólowych. U 30% pacjentek ogniska endometrialne mogą samoistnie zaniknąć, a u pozostałej grupy nasilenie choroby mieć nie ulec zmianom.
Niestety leczenie endometriozy to proces długotrwały. Poza tym nie zawsze prowadzi do całkowitego wyleczenia. Skuteczność zależy w dużej mierze od dokładnego zlokalizowania ognisk choroby i ustalenia stopnia jej zaawansowania. Spore znaczenie mają też oczekiwania samej pacjentki, jej wiek czy plany macierzyńskie. Najlepiej, gdy terapia jest prowadzona w każdym przypadku indywidualnie. Idealnie, gdy biorą w niej udział różni specjaliści np. ginekolodzy, urolodzy czy chirurdzy. Podczas wyboru metody postępowania pod uwagę trzeba wziąć cały obraz kliniczny. Należy przeanalizować wpływ choroby i efektów leczenia na jakość życia kobiety.
