Wskaźnik sedymentacji krwinek czerwonych jest rutynowym i jednym z najstarszych testów laboratoryjnych. W Polsce odczyn opadania krwinek czerwonych, określamy odczynem Biernackiego (OB), w literaturze można również spotkać skrót ESR (ang. Erythrocyte Sedimentation Rate). Jako pierwszy zjawisko opadania erytrocytów opisał w 1894 roku polski lekarz Edmund Biernacki.
Badanie to określa szybkość, z jaka opadają krwinki czerwone w osoczu (krew pobrana na cytrynian sodu, heparynę) w czasie 1h, dzieje się tak, ponieważ krwinki czerwone charakteryzuje większa gęstość (1,095 kg/L) w porównaniu do gęstości osocza (1,027 kg/L).
Na wartość OB ma wpływ wiele czynników. Wśród najważniejszych powodujących jego zwiększenie wymienia się wzrost stężenia fibrynogenu, do którego dochodzi np. w czasie ciąży, w cukrzycy czy nowotworach, a także niedokrwistości oraz makrocytozę krwinek czerwonych. Z kolei zmniejszenie wartości OB obserwuje się w przypadku nieregularnego kształtu krwinek czerwonych, czerwienicy, hiperleukocytozie, hipergammaglobulinemii. W poniższej tabeli przedstawiono przykładowe czynniki mogące mieć wpływ na zmiany OB.
| Czynniki zwiększające OB | Czynniki zmniejszające OB |
| Starszy wiekPłeć żeńska CiążaNiedokrwistośćMakrocytoza erytrocytówPodwyższenie stężenia fibrynogenu (stany zapalne, infekcje, nowotwory)Błędy przy pobraniu (rozcieńczenie) | HiperleukocytozaPolicytemiaZaburzenia krwinek czerwonych (sferocytoza, akantocytoza)Zaburzenia białkowe (hipofibrynogenemia, hipogammaglobulinemia)Błędy przy pobraniu (niewłaściwe wymieszanie probówki, zakrzepy w probówce krwi) |
Odczyn opadania krwinek czerwonych OB jest nieswoistym markerem stanu zapalnego. Ze względu na prostotę wykonania i niski koszt jest nadal stosowany w codziennej praktyce. Badanie OB jest istotnym kryterium diagnostycznym w rozpoznawaniu i monitorowaniu skuteczności leczenia: chorób o podłożu reumatycznym jak reumatoidalne zapalenie stawów, chorób tkanki łącznej i tkanki mięśniowej. Bardzo wysokie wartości OB obserwuje się w ciężkich stanach zapalnych o różnej etiologii np. zakażenia bakteryjne, choroby płuc, nowotwory.
Prawidłowe wartość OB nie wykluczają toczącego się stanu zapalnego!
W praktyce klinicznej do oceny stanu zapalnego wykorzystuje się stężenie CRP (białko C-reaktywne). W rozwijającym się zapaleniu stężenie CRP narasta szybko, wzrost wartości OB jest wolniejszy, a więc rozpoznanie pojawiającego się stanu zapalnego jest późniejsze.
Potwierdził to Pääkkönen i wsp. w pracy „Sensitivity of Erythrocyte Sedimentation Rate and C-reactive Protein in Childhood Bone and Joint Infections”. Wskazano na większą przydatność badania CRP w rozpoznawaniu stanów zapalnych o etiologii bakteryjnej, niż badania OB. Znaczny wzrost stężenia CRP jest obserwowany już w ciągu 6-8h od zadziałania bodźca infekcyjnego oraz podwojenie wyjściowe wartości już po 8h, natomiast wzrost wartości OB następował po znacznie dłuższym czasie. Podobną zależność wykazano również w monitorowaniu ustępowania infekcji po skutecznym leczeniu, stężenie CRP szybko wracało do wartości prawidłowych (w ciągu kilku dni), z kolei powrót OB do wartości prawidłowych następował średnio po 13 dniach.
Użycie OB jako testu przesiewowego w rozpoznawaniu stanu zapalnego jest ograniczone małą czułością i swoistością. W praktyce, w celu rozpoznawania stanu zapalnego wykorzystuje się równocześnie inne parametry laboratoryjne takie jak np. stężenie białka CRP, interleukiny 6.
mgr Patrycja Leyk, Diagnosta Laboratoryjny
Bibliografia:
– Diagnostyka Laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej- Aldona Dembińska-Kieć
– Analiza porównawcza wyników oznaczeń laboratoryjnych biomarkerów zapalenia – wskaźnika sedymentacji krwinek czerwonych (ESR) i białka C-reaktywnego (CRP) w stanach zapalnych u pacjentów hospitalizowanych Comparative analysis of inflammatory biomarkers values – erythrocyte sedimentation rate (ESR) and C-reactive protein (CRP) in hospitalized patients with inflammation AGNIESZKA SIUDZIŃSKA, MAREK ŁOBOS, ADAM SUJECKI, MAREK PARADOWSKI
– Pääkkönen M, Kallio MJ, Kallio PE, Peltola H. Sensitivity of erythrocyte sedimentation rate and C-reactive protein in childhood bone and joint infections. Clin Orthop Relat Res. 2010 Mar;468(3):861-6. doi: 10.1007/s11999-009-0936-1. Epub 2009 Jun 17. PMID: 19533263; PMCID: PMC2816763.
