Obnóża pyłkowe pszczół – praca badawcza
Analiza i porównanie obnóży pyłkowych pod względem różnorodności wagowej,
ilościowej i kolorystycznej dwóch linii hodowlanych (car Alpejka i car Jugo)
pszczół zbieraczek należących do gatunku pszczoła miodna rasy kraińskiej
(Apis mellifera carnica L.)
MACIEJ BRYŚ
Niezbędne pliki (zdjęcia, wykresy):
S T R E S Z C Z E N I E
Pyłek przynoszony jest do ula przez pszczoły miodne (Apis mellifera L.) w postaci zbitej masy składającej się z drobnych ziaren pyłku kwiatowego tzw. obnóży. Barwa obnóży w głównej mierze zależy od koloru pyłku oblatywanej rośliny (Bornus in. 1974).
Celem pracy badawczej było porównanie dwóch linii hodowlanych pszczoły miodnej Apis mellifera carnica – car Alpejka i car Jugo, pod względem różnorodności wagowej, ilościowej i kolorystycznej zbieranego pyłku w postaci obnóży pyłkowych.
Materiał biologiczny stanowiły obnóża pyłkowe pozyskane w sezonie pszczelarskim 2013 (maj – lipiec) oraz 2014 (sierpień). Badanie wykazało, że pszczoły należące do linii hodowlanej car Jugo zebrały większą ilość obnóży pyłkowych w porównaniu do linii hodowlanej car Alpejka. Średnia świeża i sucha masa obnóży pyłkowych przeważała również u pszczół z linii car Jugo. Test ANOVA wykazał w obu badanych przypadkach brak różnic statystycznie istotnych. Szczególną uwagę podczas prowadzonych badań zwrócono na poszczególne kolory obnóży pyłkowych noszonych przez pszczoły. Obserwacje wykazały, że pszczoły należące do dwóch linii hodowlanych noszą różne ilości obnóży w różnych kolorach. Niektóre różnice okazały się statystycznie istotne. Część prowadzonych obserwacji i uzyskanych wyników badań pokrywała się z informacjami podawanymi w literaturze.
W S T Ę P
Pyłek kwiatowy jest niezbędny w prawidłowym funkcjonowaniu pszczoły miodnej. Zapotrzebowanie pszczoły na pyłek jest ogromne – jedna rodzina pszczela w ciągu roku jest w stanie wytworzyć do 30 kg obnóży pyłkowych. Bardzo istotną rolę spełnia szata roślinna występująca w okolicy pasieki, gdyż dostarcza zasoby pokarmowe dla pszczół. Głównym źródłem pożytku w gminie Domaradz są rośliny lasów, łąk i zarośli. Pyłek kwiatowy stanowi zrównoważoną dietę dla pszczoły miodnej, gdyż bogaty jest
w witaminy, głównie z grupy B (Bornus i in. 1974, Lipiński i Olesiejuk 2013).
Zapotrzebowanie na tak cenny energetycznie pokarm różnicuje się w poszczególnych miesiącach od maja do września (Lipiński 1976). Dynamika zbierania pyłku jest zależna od kilku czynników: m.in. od pory dnia, temperatury jak i czasu otwierania kwiatów.
Pszczoła miodna największą aktywność w zbieraniu pyłku kwiatowego wykazuje
w godzinach porannych, a nieco słabszą w godzinach popołudniowych (Bornus i in. 1974). Robotnice pszczoły miodnej odwiedzają kwiaty pyłkodajne – owadopylne i okresowo wiatropylne (Lipiński 1976).
Wygląd zewnętrzny pyłku – kształt i rzeźba oraz kolor obnóży pozwala na przyporządkowanie go do poszczególnych gatunków roślin (Hodges 1979). Najczęściej spotykane barwy obnóży pyłkowych to odcienie od żółtej do ciemno szarej barwy (Bornus
i in. 1974). Ilość zebranych obnóży jest różna w poszczególnych miesiącach istotnie ważnych dla rozwoju pszczół. O zbiorze, gromadzeniu, a także o spożyciu pyłku kwiatowego decyduje liczba larw wychowanych w rodzinie pszczelej.
M A T E R I A Ł Y I M E T O D Y
Badania przeprowadzono w miejscowości Domaradz, w województwie podkarpackim w sezonie pasiecznym 2013 i 2014 roku.
Do doświadczenia wytypowano losowo dwie rodziny pszczoły miodnej Apis mellifera carnica (linia car Jugo i car Alpejka). Materiał do badań stanowiły obnóża pyłkowe zebrane przez robotnice pszczoły miodnej. Badania wykonano w dwóch etapach. Pierwsza faza badań przeprowadzona w 2013 roku polegała na cotygodniowym pobraniu losowych próbek obnóży po jednej parze z każdej rodziny przez okres 3 miesięcy (od maja do lipca). Pozyskane obnóża pyłkowe umieszczono w fiolkach Eppendorfa
i przechowywano w warunkach pokojowych. Następnie wykonywano z nich preparaty mikroskopowe. W tym celu na szkiełku umieszczono materiał do badań rozpuszczony w wodzie destylowanej przykryto szkiełkiem nakrywkowym i zabezpieczono bezbarwnym lakierem do paznokci (Fot. 2c.). Tak przygotowane preparaty poddawano analizie palinologicznej. Powierzchowna analiza palinologiczna, polegała na zwróceniu szczególnej uwagi na kształt ziarna pyłku w danym kolorze obnóża.
Drugi etap badań polegał na prowadzeniu obserwacji z użyciem wlotowego poławiacza pyłku, który zbierał pyłek w postaci granulek z tylnych odnóży pszczół (Fot. 3.). Poławianie obnóży pyłkowych, trwające każdorazowo 20 minut, prowadzone przez
15 dni, badanie rozpoczynano zawsze o godzinie 8:00. Zebrany materiał umieszczano na plastikowych szalkach Petriego,
(Fot. 2a. i 2b.). Materiał tuż po zebraniu poddawano suszeniu w suszarce do owoców przez 20 min. w temperaturze około 60 oC. Następnie obliczono średnią całkowitą liczbę obnóży, świeżą i suchą masę obnóży oraz średnią liczbę poszczególnych kolorów obnóży. Po upływie 24 h z wysuszonych ziaren pyłku sporządzono kolejne preparaty, stosując procedurę wyżej opisaną, lecz zamykano w kropli glicerożelatyny. Obserwacji ziaren pyłku dokonano na mikroskopie szkolnym EDUKO MF – 246Pol, przy powiększeniu 400x. Zdjęcia preparatów wykonano na kamerze ToupView, wersja x86, 3.7.2270 z użyciem programu do obróbki zdjęć Corel Draw 13. Na każdym z preparatów poddano losowo analizie 300 ziaren pyłku, preparaty wykonano i oglądano każdorazowo w dwóch powtórzeniach i wykonano ich zdjęcia. Dokonywano prób przynależności taksonomicznej pyłku, korzystając z wcześniej przygotowanego „zielnika pyłków” na podstawie barwy obnóży i dostępnych danych piśmiennictwa (Faegri i Iversen 1978).
Do obróbki wykonanych zdjęć zastosowano program Corel Draw 13. Do analizy statystycznej otrzymanych wyników użyto testu ANOVA programu STATISTICA 10 Trial (wersja testowa).
D Y S K U S J A
Analizując próbki z obnóżami pyłkowymi stwierdzono, iż pyłek roślinny zbierany jest przez pszczoły miodne w postaci zbitej, okrągłej masy. Morfologicznie barwa prawego jak i lewego obnóża jest identyczna, zawiera głównie pyłek pochodzący z jednego rodzaju roślinności (Fot. 1.) i zależy od koloru pyłku oblatywanej rośliny. Na wielkość obnóży ma wpływ kilka czynników takich jak pogoda i rodzaj zbieranego pyłku, dlatego też często zdarza się, że pszczoły wracają z niepełnym ładunkiem (Lipiński 1976).
Bornus porównując skład obnóży pyłkowych i analizując wykonane z nich preparaty zauważył, że kształt
i rzeźba ziaren pyłku jest charakterystyczna dla poszczególnych gatunków roślin.
Badania przeprowadzone od maja do lipca 2013 roku zostały zaprojektowane w celu dokonania przynależności taksonomicznej pyłku do roślin na podstawie stworzonej odpowiednio wcześniej kolekcji preparatów porównawczych, których używano celem oznaczenia danego taksonu pyłku notowanego w obnóżach pyłkowych. Bardzo liczna roślinność pól uprawnych i nieużytków utrudniła jednak pracę nad przyporządkowaniem obserwowanych ziaren pyłku do konkretnych nazw gatunkowych roślin. Powiększenie uzyskane przez mikroskop optyczny (400x) było również niewystarczające do uzyskania odpowiedniej ostrości obrazu i zaobserwowania różnic w budowie morfologicznej pyłku.
Do analizy pyłkowej stosuje się odpowiednią preparatykę ziaren pyłku (tzw. acetolizę), gdyż pozwala ona dokładniej zaobserwować ich budowę (ilość por, bruzd, rodzaj powierzchni). Preparatyka ta polega na usunięciu treści komórkowej tak,
aby została tylko ściana komórkowa. Procedura ta jest bardzo skomplikowana i wymaga zastosowania stężonych kwasów m.in. octowego i siarkowego (Dyakowska 1959). Ze względu na fakt, iż badania prowadzone były w warunkach domowych, z użyciem prostego mikroskopu optycznego, wykonano wyłącznie zdjęcia obserwowanych ziaren pyłku znajdowanych w różnych kolorach obnóży pyłkowych, bez wskazania ich przynależności taksonomicznej. Wykonane preparaty z obnóży pyłkowych, które początkowo miały służyć do oceny taksonomicznej roślin jakie odwiedzają pszczoły miodne, poddano analizie palinologicznej,
w celu przyporządkowania poszczególnego koloru do cech charakterystycznych pyłku (Tab. 1.).
Do jednego koloru może zostać przypisane kilka kształtów, co oznacza iż pochodzi on z różnych roślin. Zdjęcia wykonano
w powiększeniu 400x, lecz optymalne powiększenie dla trudniejszych przypadków wymagałoby powiększenia około 1000 razy, czyli przy użyciu bardziej profesjonalnego sprzętu – obiektywu 100x lub mikroskopów typu SEM, których powiększenie szacuje się na ok. 500 000 razy (Faegri, Iversen, 1978).
Druga część badań, z użyciem wlotowego poławiacza pyłku, została przeprowadzona od 4 do 18 lipca 2014 r., stanowiąc kontynuację ubiegłorocznych badań. Spośród dwóch linii hodowlanych pszczoły miodnej, linia car Jugo wykazała się większą efektywnością
w zbieraniu obnóży pyłkowych, gdyż średnio zebrała 219 sztuk obnóży, zaś linia car Alpejka 170 sztuk (Ryc. 1.). Różnice w ilości zbieranego pyłku, które były statystycznie istotne, są spowodowane głównie różnymi zapotrzebowaniami na pyłek powyższych linii hodowlanych (Bornus i in. 1974). Pyłek stanowi pełnowartościowy pokarm zarówno dla larw pszczół miodnych – czerwia, jak i dla dorosłych robotnic.
W okresie obfitych pożytków jest gromadzony w komórkach plastrów jako mieszanina z miodem – tzw. pierzga (Kałużny 1996). Przeprowadzone badania wykazały, że również średnia świeża i średnia sucha masa zbieranych obnóży pyłkowych przez pszczołę miodną linii car Jugo była większa niż
w przypadku linii car Alpejka (Ryc. 2.). Różnice te jednak okazały się statystycznie nieistotne. Brak różnic statystycznie istotnych prawdopodobnie jest spowodowany zbyt małą liczbą wykonanych powtórzeń. Czterodniowe złe warunki pogodowe również wpłynęły negatywnie na wynik doświadczenia. Rozpatrując kolory obnóży zauważono, że inne ich ilości w danym kolorze noszą zarówno pszczoły z linii car Alpejka
i car Jugo. Badania wykazały również, że w przypadku dwóch linii hodowlanych, w zebranych obnóżach dominują kolory żółte
i pomarańczowe. W przypadku niektórych kolorów występują różnice statystycznie istotne, co przedstawiają różne litery nad słupkami wykresów (Ryc. 3.).
Reasumując, badania wykazały, że linia hodowlana pszczoły miodnej Apis mellifera carnica – car Jugo posiadała większą wydajność pracy w przeciągu 15 dni niż linia car Alpejka. Pyłek to cenne źródło witamin, który przynoszony jest przez robotnice
w postaci obnóży pyłkowych i charakteryzuje się swoistą barwą i kształtem odpowiednim do rodzaju pyłku produkowanego przez rośliny, które odwiedzają pszczoły. Powyższe linie wykazały większe preferencje do zbierania obnóży koloru żółtego
i pomarańczowego.
P I Ś M I E N N I C T W O
- Bornus L., Curyło J., Demianowicz A., Guderska J., Kirkor S., Konopacka Z., Wawryn T., Woyke J., (1974) Hodowla pszczół, Warszawa, wydanie czwarte, Państwowe Wydawnictwo Rolne i Leśne, 164 – 168.
- Dyakowska J., (1959) Podręcznik palynologii metody i problemy, Warszawa, Wydawnictwa Geologiczne, 153.
- Faegri K., Iversen J., (1978) Podręcznik analizy pyłkowej, Wydawnictwa Geologiczne, 98 – 101.
- Hodges D., (1979) The pollen loads of the honeybee. A guide to their identification by colour and form.
- Kałużny E., (1996) Pszczela apteczka, Leszno, wydanie drugie, 98.
- Lipiński M., (1976) Pożytki pszczele zapylanie i miododajność roślin, Warszawa wydanie II, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
- Lipiński Z., Olesiejuk R., „Najważniejsze składniki pokarmu pszczół. WITAMINY”, Pszczelarstwo, 2013.
KOPIOWANIE I ROZPOWSZECHNIANIE MATERIAŁÓW BEZ ZGODY AUTORA ZABRONIONE !!!
"Badanie wykazało, że pszczoły należące do linii hodowlanej car Jugo zebrały większą ilość obnóży pyłkowych w porównaniu do linii hodowlanej car Alpejka. Średnia świeża i sucha masa obnóży pyłkowych przeważała również u pszczół z linii car Jugo. Test ANOVA wykazał w obu badanych przypadkach brak różnic statystycznie istotnych".
Ostatnie zdanie przeczy dwóm pierwszym…