Parametry morfologiczne krwi jako kluczowy element kwalifikacji dawców krwi

Streszczenie

Proces kwalifikacji kandydatów na dawców krwi wymaga spełnienia ściśle określonych kryteriów medycznych i laboratoryjnych. Ich celem jest zapewnienie bezpieczeństwa zarówno dawcy, jak i biorcy, a także utrzymanie jakości pobieranego materiału biologicznego. Wśród czynników o największym znaczeniu diagnostycznym znajdują się parametry morfologiczne krwi: stężenie hemoglobiny, hematokryt, liczba erytrocytów, płytek krwi oraz leukocytów. Artykuł przedstawia aktualne wytyczne dotyczące tych wskaźników oraz ich wpływ na decyzję o dopuszczeniu lub dyskwalifikacji dawcy.

Wprowadzenie

Bezpieczeństwo procesu krwiodawstwa zależy od precyzyjnej kwalifikacji zdrowotnej osób oddających krew. Każda donacja stanowi ingerencję w układ krwiotwórczy, dlatego konieczne jest zachowanie równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem na krew a ochroną zdrowia dawców. Jednym z najważniejszych elementów kwalifikacji jest morfologia krwi – podstawowe badanie diagnostyczne pozwalające ocenić stan układu hematopoetycznego i ogólną kondycję organizmu.

Morfologia krwi dostarcza informacji o liczbie i jakości komórek krwi obwodowej: erytrocytów, leukocytów i trombocytów. Analiza tych wskaźników umożliwia wykrycie nieprawidłowości takich jak niedokrwistość, infekcje, stany zapalne czy zaburzenia krzepnięcia, które mogą stanowić przeciwwskazanie do oddania krwi. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 16 sierpnia 2022 r. (Dz.U. 2022 poz. 1279), kwalifikacja opiera się zarówno na badaniu lekarskim, jak i ocenie wyników badań laboratoryjnych, w tym pełnej morfologii.

Materiał i metody

Ocenie poddano obowiązujące w Polsce normy hematologiczne oraz dane z Regionalnych Centrów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK). Uwzględniono najważniejsze parametry morfologiczne wpływające na kwalifikację: stężenie hemoglobiny (Hb), hematokryt (Hct),  płytek krwi (PLT), leukocytów (WBC) . Analizowano wartości referencyjne w odniesieniu do płci i rodzaju donacji (krew pełna, afereza), a także częstość dyskwalifikacji z przyczyn hematologicznych.

Wyniki i omówienie

Hemoglobina (Hb)

Stężenie hemoglobiny jest najistotniejszym parametrem kwalifikacyjnym. Zgodnie z przepisami minimalne dopuszczalne wartości wynoszą:

• kobiety: ≥ 12,5 g/dl,
• mężczyźni: ≥ 13,5 g/dl
• przy aferezie (2 jednistki KKCz): ≥ 14,0 g/d

Za górną granice normy należy uznać wartości referencyjne Hb do 18 g/dl.

W przypadku steżenia Hb pomiędzy 12-12,5 g/dl u kobiet  I pomiędzy 13-13,5 g/dl u męzczyzn, indywidualną decyzje o kwalifikacji  do oddania podejmuje lekarz na podstawie wnikliwego wywiadu I badania dawcy.

Zbyt niskie stężenie Hb jest najczęstszą przyczyną czasowej dyskwalifikacji dawców. Analizy przeprowadzone w polskich RCKiK wskazują, że niedostateczna wartość hemoglobiny odpowiada nawet za 30–40% wszystkich odroczeń, szczególnie wśród kobiet w wieku rozrodczym (częstość dyskwalifikacji: 10–12%). W większości przypadków przyczyną jest niedobór żelaza spowodowany krwawieniami menstruacyjnymi, dietą ubogą w żelazo lub częstymi donacjami.

W praktyce terenowej stężenie Hb oznacza się metodą HemoCue, która pozwala na szybki, precyzyjny pomiar z próbki kapilarnej. Zbyt niska wartość stanowi bezwzględne przeciwwskazanie do oddania krwi – niezależnie od wyników pozostałych parametrów.

Hematokryt (Ht)

Hematokryt, będący wskaźnikiem objętościowym erytrocytów, koreluje ściśle ze stężeniem hemoglobiny. Normy populacyjne wynoszą:

• kobiety: ≥38%,
• mężczyźni: ≥40%.
• 2 jednostki KKCz metoda erytroaferezy: ≥42% 

Obniżony Hct, przy prawidłowym poziomie Hb, może sugerować rozcieńczenie krwi lub początkowe zaburzenia erytropoezy. Zbyt wysoki hematokryt, z kolei, zwiększa lepkość krwi i może stanowić przeciwwskazanie względne ze względu na ryzyko zakrzepicy.

Płytki krwi (PLT)

Wartość referencyja płytek krwi  150 000-450 000 µl    (±10%)   

 Wartości poniżej 150 × 10⁹/l mogą stanowić podstawę do dyskwalifikacji z uwagi na zwiększone ryzyko krwawienia w miejscu wkłucia. Również nadpłytkowość może być przeciwwskazaniem względnym, jeśli współistnieją inne zaburzenia hematologiczne.

Z praktycznego punktu widzenia, PLT odgrywają większą rolę przy kwalifikacji do donacji płytek metodą aferezy, gdzie ich liczba determinuje efektywność i bezpieczeństwo zabiegu.

Liczba krwinek białych (WBC)

Wartości referencyjne leukocytów 4 000-10 000 µl .(±10%) 

   Zarówno leukopenia, jak i leukocytoza stanowią przeciwwskazanie czasowe. Podwyższony poziom WBC może wskazywać na toczący się proces zapalny lub infekcję, natomiast niskie wartości – na upośledzenie odporności lub zaburzenia szpiku kostnego. W kwalifikacji dawców nie ocenia się zwykle rozmazu odsetkowego leukocytów, lecz w razie wątpliwości lekarz kwalifikujący może zlecić jego wykonanie.

Dyskusja

W świetle analiz krajowych i międzynarodowych (m.in. WHO, ECDC) morfologia krwi stanowi podstawowy, nieinwazyjny i niezwykle czuły wskaźnik stanu zdrowia dawcy. Największe znaczenie praktyczne ma pomiar hemoglobiny, który nie tylko decyduje o dopuszczeniu do donacji, ale też pełni rolę przesiewową w kierunku niedokrwistości populacyjnej.

W ostatnich latach obserwuje się wzrost świadomości znaczenia parametrów objętościowych erytrocytów (MCV, MCH, RDW) w profilaktyce niedoboru żelaza u dawców wielokrotnych. Regularne monitorowanie tych wskaźników umożliwia wczesną identyfikację osób zagrożonych anemią i wdrożenie działań profilaktycznych – np. wydłużenie przerwy między donacjami lub włączenie suplementacji.

Również badania płytek i leukocytów, choć rzadziej stanowią podstawę dyskwalifikacji, mają istotne znaczenie dla bezpieczeństwa zabiegu i mogą ujawnić ukryte patologie hematologiczne. Wysoka jakość badań laboratoryjnych i ich właściwa interpretacja stanowią zatem filar nowoczesnego systemu kwalifikacji krwiodawców.

Wnioski

1. Stężenie hemoglobiny pozostaje kluczowym parametrem decydującym o dopuszczeniu dawcy do oddania krwi.
2. Hematokryt oraz wskaźniki objętościowe erytrocytów (MCV, MCH, RDW) mają wartość pomocniczą w diagnostyce niedoborów i zaburzeń hematopoezy.
3. Płytki krwi (PLT) oraz leukocyty (WBC) są istotne dla bezpieczeństwa hemostatycznego i wykrywania infekcji.
4. Regularne monitorowanie morfologii u dawców wielokrotnych umożliwia wczesne wykrycie anemii i zapobiega trwałej dyskwalifikacji.
5. Wprowadzenie standardów monitorowania gospodarki żelazowej oraz indywidualnego podejścia do interwałów między donacjami mogłoby zwiększyć bezpieczeństwo i trwałość bazy dawców.

Bibliografia

1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2022 r. w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi. Dz.U. 2022 poz. 1279.
2. Krwiodawcy.org – Badania u dawcy krwi. Dostęp: https://krwiodawcy.org/badania-u-dawcy-krwi
3. Gromadzka-Kepka K. i wsp. Niskie stężenie hemoglobiny jako przyczyna dyskwalifikacji kandydatów na dawców krwi w Polsce. Journal of Transfusion Medicine and Hemostasis, 2018.
4. Ministerstwo Zdrowia. Nowelizacja rozporządzenia dotyczącego kwalifikacji dawców krwi – Dz.U. 2024 poz. 650.
5. Narodowe Centrum Krwi. Kto może zostać dawcą krwi? https://www.gov.pl/web/nck
6. World Health Organization. Blood donor selection: guidelines on assessing donor suitability for blood donation. WHO Press, Geneva, 2020.
7. prof. dr hab. n.med. Magdalena Łetowska, dr n. med. Marcin Bitel, lek. Joanna Bogusławska, lek. Urszula Bzdek, lek. Magdalena Gaj, dr n .med. Katearzyna Gągola, dr hab.n.med. Piotr Grabarczyk, lek. Anna Jaźwińska, prof. dr. hab. n. med. Paweł Łaguna, lek. Jolanta Raś, dr. n. med. Aleksandra Rosiek, dr. n. med. Małgorzata Szymczyk-Nużka, lek. Edyta Ułasiewicz, lek. Beata Uszyńska-Kałuża, lek. Agata Zalech-Rechnio Rekomendacje i zasady kwalifikacji dawców krwi