Patogeny występujące we krwi i związane z tym zagrożenia dla krwiodawstwa
Wstęp
Krwiodawstwo stanowi kluczowy element w systemie opieki zdrowotnej, dostarczając niezbędnych zasobów krwi i jej składników do leczenia pacjentów wymagających transfuzji. Krwiodawstwo ratuje życie w sytuacjach nagłych, podczas zabiegów chirurgicznych, leczenia chorób nowotworowych, jak również w leczeniu przewlekłych schorzeń, takich jak anemia. Jednakże, mimo iż proces oddawania krwi jest starannie kontrolowany i bezpieczny, stanowi również potencjalne źródło zagrożenia w przypadku przenoszenia patogenów. W niniejszym artykule omówione zostaną patogeny krwiopochodne oraz ryzyko związane z ich obecnością w krwi pobieranej od dawców. Ponadto, przedstawione zostaną działania podejmowane w celu minimalizacji ryzyka przeniesienia infekcji na biorców krwi.
Patogeny krwiopochodne
Patogeny krwiopochodne to mikroorganizmy, które mogą być przenoszone za pomocą transfuzji krwi i jej składników. Należą do nich wirusy, bakterie, pierwotniaki i pasożyty. Wśród najważniejszych patogenów, które stanowią zagrożenie dla krwiodawstwa, wyróżnia się:
1. Wirusy
a) Wirus HIV
Wirus ludzkiego niedoboru odporności (HIV) jest odpowiedzialny za rozwój zespołu nabytego niedoboru odporności (AIDS). HIV może być przenoszony poprzez kontakt z zakażoną krwią, w tym podczas transfuzji. Pomimo wprowadzenia rygorystycznych procedur selekcji dawców i badań diagnostycznych, ryzyko przeniesienia HIV z darowaną krwią zostało znacznie zredukowane, lecz nadal istnieje. Testowanie na obecność HIV w próbkach krwi stało się standardem w wielu krajach.
b) Wirusowe zapalenie wątroby typu B i C
Wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV) i typu C (HCV) to kolejne istotne patogeny krwiopochodne. Zakażenie HBV jest szczególnie niebezpieczne, ponieważ może prowadzić do przewlekłych chorób wątroby, marskości oraz raka wątroby. Z kolei HCV jest jednym z głównych powodów przewlekłego zapalenia wątroby, które w wielu przypadkach prowadzi do marskości i raka wątroby. Zakażenie tymi wirusami jest najczęściej przenoszone przez krew, a procedury takie jak testowanie dawców oraz badania w kierunku wirusów zapalenia wątroby są kluczowe w minimalizacji ryzyka.
c) Wirus HTLV
Ludzki wirus limfotropowy typu 1 (HTLV-1) może powodować białaczkę lub inne choroby hematologiczne. Przenosi się on przez krew, w tym w trakcie transfuzji. Choć zakażenie tym wirusem jest stosunkowo rzadkie, stanowi jednak jedno z zagrożeń w kontekście bezpieczeństwa krwiodawstwa.
2. Bakterie
Bakterie, choć rzadziej odpowiedzialne za zakażenia związane z transfuzją, również stanowią poważne zagrożenie. Bakteriemie mogą występować w krwi dawców, szczególnie w przypadku, gdy krew została pobrana od osoby z subklinicznie przebiegającą infekcją.
a) Staphylococcus aureus
Staphylococcus aureus to jeden z patogenów bakteryjnych, który może powodować poważne zakażenia, w tym sepsę, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym. Zakażenia bakteryjne związane z transfuzją krwi występują rzadziej, lecz możliwe jest ich wystąpienie, szczególnie gdy krew nie została odpowiednio przechowywana.
b) Streptococcus spp.
Bakterie z grupy Streptococcus mogą również prowadzić do zakażeń po transfuzji krwi. Zakażenie może wystąpić w wyniku bakteriemii lub kontaminacji krwi dawcy.
3. Pierwotniaki i pasożyty
a) Plasmodium spp. (malarie)
Chociaż w krajach rozwiniętych malaria występuje rzadko, wciąż stanowi zagrożenie w rejonach endemicznych. Plasmodium spp., patogeny wywołujące malarię, mogą być przenoszone na biorcę poprzez transfuzję zakażonej krwi.
b) Trypanosoma brucei (śpiączka afrykańska)
Trypanosoma brucei, wywołujący śpiączkę afrykańską, może być przenoszony przez transfuzję krwi. Choć przypadki tego rodzaju zakażeń są rzadkie, to jednak w rejonach, gdzie występuje endemia tej choroby, stanowi poważne zagrożenie.
Działania w celu minimalizacji ryzyka przeniesienia infekcji
Bezpieczeństwo transfuzji krwi jest zapewniane poprzez szereg procedur mających na celu minimalizację ryzyka przeniesienia patogenów. Należy do nich:
1. Selekcja dawców
Dawcy krwi są poddawani szczegółowej selekcji, w ramach której oceniana jest ich historia medyczna, ryzyko związane z zachowaniami ryzykownymi (np. kontakty seksualne z przypadkowymi partnerami, narkomania) oraz aktualny stan zdrowia. Selekcja ta ma na celu wykluczenie osób z grup ryzyka zakażeń.
2. Badania diagnostyczne
Krew oddawana przez dawców jest testowana pod kątem obecności patogenów, w tym wirusów HIV, HBV, HCV, HTLV, a także bakterii i pasożytów. Nowoczesne technologie, takie jak reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR), umożliwiają wykrywanie patogenów we wczesnej fazie infekcji, co jest kluczowe dla bezpieczeństwa biorcy.
3. Przechowywanie krwi
Zachowanie odpowiednich warunków przechowywania krwi jest niezbędne dla utrzymania jej jakości i bezpieczeństwa. Krew powinna być przechowywana w kontrolowanej temperaturze, aby zapobiec wzrostowi mikroorganizmów. Ponadto, krew powinna być regularnie monitorowana pod kątem ewentualnej kontaminacji.
4. Sterylizacja sprzętu
Aby zapobiec zakażeniu bakteriami, używa się jednorazowego sprzętu do pobierania i przechowywania krwi. Zgodność z normami sterylności jest kluczowa, aby uniknąć kontaminacji bakteryjnej.
5. Weryfikacja jakości i pochodzenia krwi
Krew, która zostaje przekazana do transfuzji, jest dokładnie weryfikowana pod kątem jej pochodzenia oraz zgodności z wymaganiami prawnymi. Biorcy są informowani o potencjalnych ryzykach, a lekarze podejmują decyzję o zastosowaniu transfuzji na podstawie wyników badań oraz oceny stanu klinicznego pacjenta.
Podsumowanie
Patogeny krwiopochodne stanowią poważne zagrożenie w kontekście krwiodawstwa, a ich kontrolowanie jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów. Zakażenia wirusowe (HIV, HBV, HCV), bakteryjne oraz pasożytnicze mogą być przenoszone przez transfuzję krwi, dlatego wprowadzenie rygorystycznych procedur selekcji dawców, badań diagnostycznych oraz odpowiednich zasad przechowywania i transportu krwi jest niezbędne. Mimo że ryzyko zakażeń w wyniku transfuzji krwi zostało znacznie zredukowane, konieczne jest dalsze monitorowanie sytuacji oraz wdrażanie nowych technologii diagnostycznych w celu minimalizacji tego ryzyka.
Autor: mgr Patryk Stępień
Bibliografia
- Kaczmarek, M., & Walentowicz-Sadłowska, M. (2018). Wirusy i patogeny przenoszone przez transfuzję krwi. Medycyna Transfuzyjna, 44(3), 204–210.
- Piątkowska, M., & Woźniak, J. (2017). Zakażenia krwiopochodne i ich wpływ na bezpieczeństwo transfuzji. Postępy Nauk Medycznych, 30(6), 413–417.
- U.S. Department of Health & Human Services. (2022). Blood safety and availability. Retrieved from https://www.hhs.gov
- Taha, A. (2019). Prevention of bloodborne infections in blood donation. Journal of Infectious Diseases, 220(2), 112–119.
World Health Organization (WHO). (2020). Global status report on blood safety and availability. Geneva: World Health Organization.
