AUTOTRANSFUZJA – METODY, PRZECIWWSKAZANIA,
DOKUMENTACJA, BADANIA, PRZETACZANIE.

Autotransfuzja, inaczej transfuzja autologiczna jest zabiegiem przetaczania krwi i jej
składników, w którym biorcą i dawcą jest ta sama osoba.
W określonych grupach chorych, zabieg ten może w dużym stopniu ograniczyć
stosowanie krwi allogenicznej. Jest to istotna informacja w obliczu rzeczywistości, w której
coraz bardzie realne staje się zagrożenie deficytem allogenicznych preparatów
krwiopochodnych. Przyczyną pojawiającej się dysproporcji pomiędzy popytem a podażą jest
w dużej mierze starzejące się społeczeństwo, które z jednej strony wymaga coraz bardziej
skomplikowanego leczenia a z drugiej strony jest wykluczone z grona krwiodawców ze
względu na wiek czy stan zdrowia.
Aktualnie autotransfuzję wykorzystuje się w ramach zabezpieczenia przy
planowanych zabiegach, w których prawdopodobieństwo przetoczenia składników krwi jest
duże (większe niż 90%), najczęściej w zabiegach ortopedycznych, ginekologicznych,
urologicznych, kardiologicznych oraz w chirurgii naczyniowej.
Leczenie pacjenta własną krwią konserwowaną pozwala na uniknięcie ryzyka
związanego z immunizacją antygenami krwinkowymi, przeniesieniem chorób wirusowych,
bakteryjnych i pasożytniczych.
Transfuzje autologiczne są szczególnie cennym źródłem krwi dla osób
zimmunizowanych, dla których trudno jest uzyskać krew zgodną grupowo, np. u pacjentów z
alloprzeciwciałami do antygenu powszechnego.
Autotransfuzja stanowi również alternatywę dla leczenia świadków Jehowy, którzy
nie akceptują transfuzji obcej krwi.

Korzyści autotransfuzji:

-zapobieganie zakażeniom patogenami

-zapobieganie alloimmunizacji krwinkami czerownymi

-uzupełnianie zapasów krwi

-zabezpieczenie zgodnej serologicznie krwi dla chorych z obecnością alloprzeciwciał

-zapobieganie niepożądanym reakcjom poprzetoczeniowym

Zagrożenia autotransfuzji:

-istnieje ryzyko zakażenia bakteryjnego lub przeciążenia krążenia

-ryzyko błędu administracyjnego i przetoczenia krwi niezgodnej w układzie ABO

-konieczność zniszczenia krwi nieprzetoczonej

-istnieje ryzyko wystąpienia niedokrwistości i dodatkowych przetoczeń krwi

PODSTAWOWE METODY AUTOTRANSFUZJI:

a) Przedoperacyjne pobieranie krwi własnej chorego (donacja przedoperacyjna)
b) Hemodilucja śródoperacyjna
Jest metodą autotransfuzji polegającą na pobraniu krwi pełnej chorego przed
rozpoczęciem zabiegu chirurgicznego z jednoczesnym wyrównaniem objętości krwi krążącej.
Najczęściej stosowanymi płynami w hemodilucji są krystaloidy i roztwory koloidów. Zaletą
hemodilucji śródoperacyjnej jest mniejsza utrata krwinek czerwonych, ponieważ chory traci
śródoperacyjnie krew o niższym wskaźniku hematokrytowym. Pobranie krwi pełnej i
wypełnienie łożyska naczyniowego płynami zmniejsza stężenie tlenu w krwi tętniczej, ale
uruchomienie hemodynamicznych mechanizmów wyrównawczych oraz zwiększenie
wykorzystania tlenu powoduje, że ostra hemodilucja śródoperacyjna jest zabiegiem
bezpiecznym.
ZALECENIA: Hemodilucja śródnaczyniowa może być stosowana u chorych, którzy
tolerują obniżenie wartości hematokrytu do 21%

KORZYŚCI HEMODILUCJI ŚRÓDNACZYNIOWEJ:
-zmniejszenie lepkości krwi
-zmniejszenie częstości powikłań zakrzepowo-zatorowych w okresie okołooperacyjnym
-obniżenie bezwzględnej utraty krwinek czerwonych
-zwrotne przetoczenie choremu płytek krwi i czynników krzepnięcia

ZAGROŻENIA HEMODILUCJI ŚRÓDNACZYNIOWEJ:

-zła tolerancja zbyt niskich wartości Hb z towarzyszącym niedotlenieniem tkanek
-hiperwolemia spowodowana nadmiarem przetoczonych płynów uzupełniających objętość krwi

c) Przetaczanie krwi wynaczynionej śródoperacyjnie (z pola operacyjnego) lub pooperacyjnie (z drenażu).
Przetoczenie krwi wynaczynionej śródoperacyjnie jest metodą autotransfuzji, w
czasie której przetaczana jest krew własna chorego, wynaczyniona śródoperacyjnie i
odzyskana z pola operacyjnego. Wykazano, że zdolność przenoszenia tlenu przez krwinki
czerwone odzyskane z pola operacyjnego jest porównywalna do krwinek allogenicznych w
koncentratach. Metoda ograniczona jest do zabiegów chirurgicznych, w których spodziewana
utrata krwi przekracza 20% całkowitej objętości krwi krążącej, a 10% chorych poddawanych
tym zabiegom wymagać będzie przetoczenia więcej niż 1 jednostki koncentratu krwinek
czerwonych
ZALECENIA: Przetoczenie krwi wynaczynionej śródoperacyjnie powinno być
stosowane w przypadku zabiegów operacyjnych, w czasie których objętość zbieranej krwi
stanowi jedną lub więcej jednostkę krwi
Przetoczenie krwi wynaczynionej pooperacyjnie jest metodą polegającą na
odzyskaniu i zwrotnym przetoczeniu krwi z drenażu chirurgicznego. Krew jest przetaczana
zwrotnie przez mikrofiltry bezpośrednio po pobraniu lub przetoczenie zwrotne poprzedzone
jest przemyciem krwinek czerwonych. Zebrana z drenażu chirurgicznego krew jest częściowo
hemolizowana, pozbawiona włóknika oraz zawiera wysokie stężenia cytokin zapalnych i
fragmentów komórek.
ZALECENIA: Przetoczenie krwi wynaczynionej pooperacyjnie jest zalecane u
chorych po zabiegach dwustronnej bezcementowej protezoplastyki stawów biodrowych i
kolanowych, po ich powtórnej protezoplastyce oraz po operacji usztywnienia długiego
odcinka kręgosłupa, gdy krwawienie wynosi ok. 100 ml/godzinę

Przedoperacyjne pobieranie krwi własnej chorego (donacja przedoperacyjna)
WSKAZANIA:
Chorymi kwalifikującymi się do autotransfuzji przedoperacyjnej są pacjenci, u
których przewiduje się wykonanie zabiegów związanych ze znaczną utratą krwi. Są to z
reguły zabiegi chirurgiczne z większym niż 90% prawdopodobieństwem przetoczenia
składników krwi, np. protezoplastyka stawów czy operacje naczyniowe.
KWALIFIKACJA DO AUTOTRANSFUZJI:
Osoby kwalifikowane do przedoperacyjnej donacji krwi własnej nie muszą spełniać
wszystkich kryteriów wymaganych dla ogółu krwiodawców. Wskazania i przeciwwskazania ustala lekarz prowadzący. Decyzję, czy stan chorego pozwala na pobranie wymaganej objętości krwi, podejmuje lekarz nadzorujący zabieg. W przypadku donacji autologicznych nie obowiązują normy wieku. Czynnikiem decydującym w kwalifikacji chorego do autotransfuzji jest jego aktualny stan kliniczny. W wyjątkowych sytuacjach, dopuszcza się, by autotransfuzja została wykonana u pacjentów, którzy nie spełniają kryteriów kandydata na dawcę. Dajmy na to, istnieje możliwość pobrania donacji od dziecka, pod warunkiem współpracy z rodzicami oraz odpowiedniej modyfikacji objętości pobranej krwi. Jednak, ze względu na trudności z dostępem do żyły i brakiem współpracy z dzieckiem, należy unikać autotransfuzji w tej grupie wiekowej. Jak już wspomniano, kwalifikacja do tego zabiegu wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta. Nie wyklucza się bezwzględnie autotransfuzji u chorych w podeszłym wieku z poważnymi chorobami układu krążenia. Tacy pacjenci mogą być kwalifikowani do pobrania krwi własnej po przeprowadzeniu oceny układu krążenia i krążenia mózgowego. Wykonanie autotransfuzji u kobiet w ciąży jest rzadko wskazane. Zabieg ten wykonuje się jedynie u kobiet z obecnością alloprzeciwciał do antygenów powszechnych, w przypadku łożyska przodującego i wysokiego ryzyka wystąpienia krwawienia w okresie przed- lub śródporodowym.

Bezwzględne przeciwwskazania do zabiegu autotransfuzji:

1. Do zabiegu autotransfuzji nie powinny być kwalifikowane osoby ze stężeniem
   hemoglobiny poniżej 100 g/l. W przypadku, gdy stężenie hemoglobiny wynosi 100-
   110 g/l, wskazania powinny być ustalone indywidualnie i uzależnione od ilości
   wymaganych donacji i przyczyny niedokrwistości.
2. Do autotransfuzji nie wolno kwalifikować osób, u których stwierdza się aktywne
   zakażenie bakteryjne lub zagrożenie takim zakażeniem, np. w przypadku otwartego
   skaleczenia lub rany, przebytego w ciągu 24h zabiegu usunięcia zęba, cewnika
   założonego na stałe do pęcherza moczowego lub leczenia antybiotykami.
3. Bezwzględne przeciwwskazanie stanowią: niestabilna choroba wieńcowa, ciężkie
   zwężenie aorty, niekontrolowane nadciśnienie tętnicze, przebyty w ostatnim czasie
   zawał serca, niewydolność krążenia mózgowego.
4. Do zabiegów autotransfuzji nie powinny być kwalifikowane osoby z padaczką i guzem
   mózgu.
   Do zabiegu autotransfuzji nie powinny być kwalifikowane osoby, u których
   stwierdza się obecność markerów chorób wirusowych (HBV, HCV, HIV), jak również osoby,
   u których wywiad lekarski wskazuje na zakażenie HTLV I/II. W uzasadnionych przypadkach
   lekarz może jednak dopuścić do pobrania krwi w celu autotransfuzji także w takiej sytuacji.

INFORMOWANIE PACJENTA:
Chory, który oddaje krew do celów autotransfuzji powinien być poinformowany o
możliwych powikłaniach związanych z pobraniem i przetoczeniem krwi autologicznej, a
także o ewentualnej konieczności przetoczenia krwi allogenicznej. W razie dyskwalifikacji
chorego jako dawcy krwi autologicznej należy poinformować go o przyczynach takiej
decyzji. Chory powinien wyrazić pisemną zgodę na przeprowadzenie zabiegu. Powinien być
poinformowany o badaniach (włączając badania wirusologiczne), które będą wykonywane
przy okazji pobrania krwi do autotransfuzji, oraz o tym że jednostki krwi niezużyte do celów
autotransfuzji zostaną zniszczone.

Dokumentacja:
Dawca krwi autologicznej powinien być zarejestrowany zgodnie z przepisami
obowiązującymi dla dawców allogenicznych w jednostce organizacyjnej publicznej służby
krwi.
W książce rejestracji dawców należy odnotować rodzaj donacji – donacja
autologiczna.
Dokumentacja dotycząca donacji autologicznej powinna być prowadzona zgodnie z
zasadami obowiązującymi dla krwi allogenicznej. Warunkiem do pobrania takiej donacji jest
dostarczenie skierowania od lekarza prowadzącego.
Istnieje możliwość pobierania krwi do autotransfuzji na terenie podmiotu
leczniczego po uzyskaniu pisemnej zgody od dyrektora Centrum Krwiodawstwa i
Krwiolecznictwa. Personel takiego podmiotu leczniczego jest zobowiązany przejść
odpowiednie przeszkolenie w zakresie autotransfuzji. Pobieranie krwi do transfuzji
autologicznej musi zostać odnotowane w dokumentacji szpitalnej.
Zarówno podmioty lecznicze, jak i jednostki organizacyjne publicznej służby krwi
powinny prowadzić dokumentację dotyczącą każdego chorego uczestniczącego w programie
donacji przedoperacyjnej, przy uwzględnieniu:

-Daty i rodzaju zabiegu

-Nazwiska anestezjologa lub chirurga

-Czasu przetoczenia, wraz z informacją, czy miało ono miejsce w czasie operacji, czy
też po jej zakończeniu

-Rzeczywistego zużycia pobranych przed zabiegiem autologicznych składników krwi

-Dodatkowych metod autotransfuzji stosowanych w okresie okołooperacyjnym

-Objętości przetoczonej krwi autologicznej z opisem zastosowanych metod

-Zużycia allogenicznych składników krwi

-Występowania reakcji niepożądanych

SPOSÓB POBRANIA KRWI:
Pobranie krwi własnej do celów autotransfuzji może odbywać się co 3-7 dni (jeżeli
stężenie hemoglobiny i hematokrytu nie spada poniżej dopuszczalnych wartości), ostatnie
pobranie należy przeprowadzić co najmniej 72 godziny przed planowanym zabiegiem. U
wszystkich chorych, którym pobiera się więcej niż jedną jednostkę krwi, przed pierwszą
donacją należy rozpocząć podawanie doustnych preparatów żelaza i kontynuować do czasu
zaplanowanego zabiegu lub dłużej. Wynika to z faktu, że erytropoeza w warunkach
ograniczonej podaży żelaza jest czynnikiem określającym częstość pobrań i przedział
czasowy, w którym można tego dokonać. Można rozważyć podawanie erytropoetyny.
Objętość pobieranej krwi, uzależniona jest od masy ciała. U osób ważących mniej
niż 50 kg objętość krwi pobranej w celu autotransfuzji nie powinna przekraczać 12 % (około
8 ml / kg) objętości krwi krążącej. U chorych ważących 50kg i więcej pobiera się
standardowo 450 ml (1 jednostkę) krwi.

WYKONANIE PRÓBEK PILOTUJĄCYCH:
Obowiązuje sporządzenie próbek pilotujących do kontroli serologicznej i do
wykonania próby zgodności.
OZNAKOWANIE
Etykieta składnika autologicznego powinna zawierać następujące dane:

1. Nazwa placówki, w której otrzymano składnik
2. Nazwa składnika
3. Grupa układu ABO i Rh (słownie, tj.: „dodatni” lub „ujemny”)
4. Numer donacji
5. Ilość składnika
6. Rodzaj płynu konserwującego (w przypadku KPK i wszystkich rodzajów KKCz)
7. Data pobrania
8. Data ważności
9. Informacje, dotyczące wyników badań w kierunku nosicielstwa kiły i chorób wirusowych
   (powinny znaleźć się na etykiecie dopiero po wykonaniu odpowiednich testów).
   10.Dodatkowe informacje identyfikacyjne:
   • „Donacja autologiczna”
   • „Przeznaczony wyłącznie dla: ………. (imię, nazwisko, data urodzenia
   dawcy/biorcy)”

• „Odbiorca: ……….(nazwa placówki, w której będzie odbywać się przetoczenie)”
11.Wskazówki dotyczące przechowywania i przetaczania, odpowiednie dla danego składnika.
Zaleca się, aby wymienione w p. 10 dodatkowe informacje identyfikacyjne były
bardzo wyraźne i pozwalały na łatwe odróżnienie składnika autologicznego od innych.
Najlepiej, aby miały one formę odrębnej kolorowej etykiety lub były zapisane innym
kolorem.
PRZECHOWYWANIE I TERMIN WAŻNOŚCI:
Obowiązują takie same warunki przechowywania i terminy ważności, jak dla
odpowiednich składników allogenicznych. Składniki autologiczne należy przechowywać w
specjalnie do tego celu wyodrębnionych miejscach tak, aby nie były składowane razem ze
składnikami allogenicznymi.

Badania serologiczne:
Obowiązkowe badania, jakie należy wykonać u osób oddających krew do
autotransfuzji to:

-Oznaczenie grup krwi w układzie ABO i antygenu D z układu Rh

-Badanie w kierunku obecności przeciwciał odpornościowych (na wypadek konieczności przetoczenia krwi allogenicznej)
-Badania w kierunku czynników zakaźnych przenoszonych przez krew. Badania w kierunku nosicielstwa kiły i chorób wirusowych (HBsAg, przeciwciała anty-HIV 1 i 2, przeciwciała anty HCV oraz ALAT). Nie ma potrzeby badania we krwi przeznaczonej do transfuzji autologicznej materiału genetycznego wirusów HIV, HBV i HCV metodami biologii molekularnej.

-Donacje powtarzalnie reaktywne podlegają weryfikacji zgodnie z postępowaniem dotyczącym donacji allogenicznych. Pacjentowi należy wydać ostateczny wynik badań po wykonaniu oznaczeń testami
potwierdzenia/uzupełniającymi.

Przetaczanie krwi autologicznej:
Stosując krew autologiczną należy przestrzegać wszystkich zasad obowiązujących
dla krwi allogenicznej:

-Nie należy wykonywać autotransfuzji bez wskazań klinicznych

-Przed przetoczeniem krwi autologicznej obowiązuje dokonanie wszystkich czynności
identyfikacyjnych, w szczególności dokładne sprawdzenie tożsamości chorego i porównanie jego danych z informacjami umieszczonymi na każdym pojemniku przetaczanej krwi lub jej składnika

Przed przetoczeniem krwi autologicznej obowiązuje wykonanie następujących badań:
-Kontrola grupy ABO i antygenu D z próbki pobranej z segmentu drenu
-Porównanie otrzymanego wyniku grupy krwi z segmentu drenu z wynikami grupy krwi pacjenta, które muszą być identyczne
-Próba krzyżowa
Co istotne, wykrycie alloprzeciwciał odpornościowych nie stanowi przeciwwskazania do pobrania krwi w celu autotransfuzji.
Należy bezwzględnie pamiętać, że krwi pobranej do autotransfuzji nie można przetaczać innemu pacjentowi. Niewykorzystaną krew i jej składniki należy zniszczyć. W szczególnych przypadkach, np. gdy krwinki czerwone nie posiadają powszechnego antygenu należy ją przechowywać w zamrożeniu w celu wykorzystania do autologicznej transfuzji w przyszłości. W takiej sytuacji jednostki krwi zamraża się w temperaturze od -80 do -180 stopni Celsiusza. W tych warunkach można je przechowywać nawet przez kilka lat.

Autorzy: mgr Katarzyna Chojnacka, diagnosta laboratoryjny oraz mgr Aleksandra Maguza, diagnosta laboratoryjny

PIŚMIENNICTWO:

1. Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami
   krwiopochodnymi w podmiotach leczniczych. Wojskowy Instytut Medyczny,
   Warszawa 2012
2. Medyczne zasady pobierania krwi, oddzielania jej składników i wydawania,
   obowiązaujące w jednostkach organizacyjnych publicznej służby krwi, Instytut
   Hematologii, Warszawa 2014
3. Buczkowski P i wsp.: Zastosowanie krwi własnej chorego w operacjach w krążeniu
   pozaustrojowym. Anestezjologia Intensywna Terapia 1/2001, s. 19-22.
4. Martin K i wsp.: Analiza przydatności i bezpieczeństwa autotransfuzji w operacjach
   kardiochirurgicznych. European Journal of Cardio-thoracic Surgery 37/2010, s.1396-
   1401.