Gazometria – kiedy wykonujemy, czym jest to badanie

Gazometria jest badaniem służącym do oceny wydolności oddechowej. Zawiera zapis prężności gazów oraz stan gospodarki kwasowo-zasadowej. Wykrywa niewydolność oddechową oraz monitoruje jej leczenie. Poza chorobami oddechowymi, posłuży również do zdiagnozowania chorób metabolicznych, które wpływają na gospodarkę kwasowo-zasadową. Gazometria jest podstawowym badaniem na SORze oraz OIOMie. Istotne jest również jej oznaczenie przy planowanej przewlekłej terapii tlenowej. 

Samo badanie polega na pobraniu krwi z tętnicy, naczyń włosowatych, rzadziej z żyły. Pobrana jest do odpowiedniej heparynizowanej strzykawki bądź kapilary. Ważne jest żeby po pobraniu próbka nie miała kontaktu z powietrzem, była odpowiednio przed kontaktem z nim zabezpieczona. 

Sama gazometria obejmuje badanie takich parametrów jak pH, prężności tlenu i dwutlenku węgla. Całe badanie obejmuje takie parametry :

• pH – ujemny logarytm dziesiętny ze stężenia jonów wodorowych 
• pCO₂ – ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla
• PaCO₂ – ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla w krwi tętniczej
• HCO_3-^akt – stężenie wodorowęglanów w osoczu
• HCO_3-^std – standaryzowane stężenie wodorowęglanów(zawartość wodorowęglanów w osoczu krwi wysycanej w temperaturze 38 °C mieszanką gazową o PaCO2 40 mm Hg, wzbogaconą tlenem do całkowitego wysycenia hemoglobiny) 
• BE – nadmiar zasad lub niedobór (różnica między należnym a aktualnym stężeniem zasad buforowych we krwi)
• pO₂ – ciśnienie parcjalne tlenu 
• PaO₂ – ciśnienie parcjalne tlenu we krwi tętniczej
• ctCO₂ – całkowita zawartość dwutlenku węgla w osoczu
• SO₂ – wysyceni hemoglobiny tlenem każdej krwi
• SaO₂ – saturacja, czyli wysycenie hemoglobiny tlenem krwi tętniczek

Badanie to wykonuje się przy podejrzeniu niewydolności oddechowej, chorób metabolicznych wpływających na gospodarkę kwasowo-zasadową. O niewydolności oddechowej mówimy, kiedy mam stan, w którym zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego nie pozwalają na dostateczną wymianę gazową w płucach i prowadzi to do hipoksji, czyli obniżenia we krwi ciśnienia parcjalnego tlenu, lub do hiperkani, czyli podwyższenia ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla. Badanie to wykonujemy u osób z wymiotami, nadmierną biegunką, po urazach, zatruciach, w chorobach nerek i wątroby, ciężkimi infekcjami i dusznościami. 

Badanie polega na nakłuciu tętnicy udowej bądź przedramiennej cienką igłą i pobraniu porcji krwi do odpowiedniej strzykawki zawierającej heparynę. W warunkach przygodnych gazometrię pobieramy z nakłucia opuszka palca do specjalnej kapilary i natychmiastowo wykonujemy badanie. 

Zakresy wartości referencyjnych gazometrii i gospodarki kwasowo-zasadowej.

Najistotniejsza w gazometrii jest prężność gazów. Ciśnienie parcjalne tlenu poniżej 60 mm Hg jest już kwalifikowane do tlenoterapii. Gdy pacjent ma zdiagnozowaną niewydolność, ale jest ustabilizowany, a jego ciśnienie nie jest poniżej 55 mg Hg, tlenoterapii on nie wymaga, dopiero, gdy ma współistniejące nadciśnienie tętnicze w tętnicy płucnej bądź niewydolność prawej komory serca. Kolejnym istotnym parametrem jest ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla. Jego zmniejszenie świadczy o hiperwentylacji. Jest to naturalna swego rodzaju obrona organizmu. Stara się on wyrównać zapotrzebowanie na tlen i zwiększa częstotliwość oddechów i je pogłębiać a tym samym zmniejsza ilość dwutlenku węgla w organizmie. W takiej sytuacji może dojść do zwiększenia ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla w organizmie. Stan ten jest dla organizmu niebezpieczny. Obserwuje się go przy zaostrzeniu przebiegu POChP.

Kolejną ważną informacją jest stan gospodarki kwasowo-zasadowej. Gospodarka ta jest w równowadze, gdy pH krwi mieści się w przedziale 7,035-7,045. Minimalne odchylenia od normy uruchamiają mechanizmy kompensacyjne. Biorą w nim udział płuca i nerki. Gdy u pacjenta dostrzegamy pH poniżej wartości referencyjnych mamy do czynienia z kwasicą. Sytuacja odwrotna, gdy pH krwi rośnie ponad normę, mówimy o zasadowicy. 

Zaburzenia możemy podzielić na:

• Oddechowe – gdy zmiana stężenie jonów [H⁺ ] jest uwarunkowane pierwotną zmianą pCO₂:
  • Kwasica oddechowa – wzrasta CO₂ i [H⁺], spada pH krwi
  • Zasadowica oddechowa – spada CO₂ i [H⁺], rośnie pH krwi
• Nieoddechowe – gdy zmiana stężenia [H⁺] jest uwarunkowana pierwotną zmianą HCO₃ ^– 
  • Kwasica nieoddechowa – wzrasta [H⁺ ], spada pH i HCO₃^– 
  • Zasadowica nieoddechowa – spada [H⁺] , rośnie pH i HCO₃^–
• Mieszane 

Autorzy: Mgr Klaudia Put, mgr Daria Zarzycka

Bibliografia:

1. Hennessey I. A. M., Japp A. G. Gazometria krwi tętniczej. Edra Urban & Partner, Wrocław 2016.
2. Jeremiasz Tomaszewki: Diagnostyka laboratoryjna. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001
3. Pramod S., Gunchan P., Sandeep P. Interpretation of arterial blood gas. Indian J Crit Care Med. 2010
4. Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005
5. Gajewski P. Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017