Stawonogi – budowa,układy,rozmnażanie,znaczenie

• Opisano ponad 1,1 mln stawonogów, są więc największą grupą organizmów. Choć są bezkręgowcami – opanowały zdolność lotu.

Pochodzenie i filogeneza stawonogów

• Ich przodkami były prawdopodobnie zwierzęta morskie.

Budowa ciała i funkcje życiowe stawonogów

Budowa zewnętrzna i powłokowa ciała

• Ciało podzielone na zróżnicowane segmenty zwane tagmami: głowa, tułów, odwłok.
• Tagmy często się łączą (u skorupiaków i pająków) w głowotułów.
• Odnóża na głowie uległy przekształceniu w czułki i narządy gębowe. Odnóża tułowiowe służą do poruszania się. Odnóża odwłokowe zanikły lub wspomagają odnóża tułowiowe bądź odgrywają rolę narządu kopulacyjnego.
• Ciało stawonogów wyścielone jest jednowarstwową kutykulą zbudowaną głównie z białka, chityny i soli wapniowych, kutykula ta jest szkieletem zewnętrznym i nadaje sztywność.
• Pomiędzy segmentami tułowia i członami odnóży występują stawy zbudowane z samej chityny.

• Ze względu na kutykulę występuje przyrost skokowy, w okresie linienia, czyli zrzucania pancerzu. W czasie linienia zwierzę jest praktycznie bezbronne.

Układ mięśniowy

• Pojawienie się mięśni poprzecznie prążkowanych, zwiększających możliwości ruchu.
• Wyróżnienie się zginaczy i prostowników, mających dużą sprawność.
• Mięśnie ruchowe przypominają mięśnie szkieletowe kręgowców.

Układ pokarmowy

• Jelito podzielone na trzy części, jak u mięczaków.
• Tylne i przednie jelito nie uczestniczą w procesie trawienia, bo wysłane są warstwą białkowo-chitynową.
• Otwór gębowy otoczony narządami gębowymi.
• Palczasty gruczoł trawienny nie występuje u owadów.
• Aparaty gębowe: gryzący (konik polny), ssący (motyl), kująco-ssący (komar), liżący (mucha), liżąco-ssący (osa).

Układ oddechowy

• Skorupiaki: mają skrzela w postaci silne rozgałęzionych i ukrwionych wyrostków; osadzone na odnóżach; w warunkach lądowych skorupiaki wykształciły płuca i tchawki.
• Pajęczaki: płuca; parzyste komory; położone na odwłokach; tlen prowadzą do nich szczeliny; podzielone na kieszonki; czasem tchawki.
• Owady i wije: tchawki; chitynowe rurki rozłożone po całym ciele; układ krążenia nie uczestniczy w wymianie gazowej; przez tchawki niemożliwy jest rozrost.
• U małych stawonogów wymiana gazowa odbywa się całą powierzchnią ciała.

Układ krążenia

• Otwarty, serce i kilka naczyń krwionośnych.
• Hemolimfa to płyn krążący w układzie wymieszany z krwią i płynami ciała, i barwnikami rozpuszczonymi w osoczu.
• Serce występuje po grzbietowej stronie ciała.

Układ nerwowy i narządy zmysłów

• Składa się z parzystego zwoju nerwowego, obrączki okołogardzielowej i dwóch pni brzusznych.
• Centralizacja, jeden łańcuszek nerwowy, dwu- lub trzy częściowy mózg.
• Narządy zmysłów zazwyczaj umiejscowione w okolicach otworu gębowego.
• Włoski dotykowe, statocysty – narządy równowagi, narząd słuchu(n. tympanalne).
• Oczy proste występują u pajęczaków.

Układ wydalniczy

• Narządy wydalnicze to przekształcone metanefrydia zlokalizowane w parzystych gruczołach zielonych/czułkowych i szczękowych u skorupiaków i gruczołach biodrowych u pajęczaków.
• Cewki Malpighiego to kanaliki, które ujście mają między jelitem środkowym i tylnym. Ich funkcją jest przekazywanie zbędnych i szkodliwych metabolitów i transportem ich do jelita. Cewki występują u owadów, wijów i wyższych pajęczaków.
• Stawonogi wodne wydzielają amoniak, a lądowe związki azotowe lub kwas moczowy.

Rozmnażanie się i rozwój stawonogów

• Stawonogi są w większości rozdzielnopłciowe i jajorodne.
• U wodnych skorupiaków występuje zapłodnienie zewnętrzne.
• U lądowych stawonogów występuje zapłodnienie wewnętrzne.
• Rozwój prosty mają pajęczaki, a rozwój złożony owady.
• Rozwój złożony różnicuje się na rozwój z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym.
• Przeobrażenie niezupełne: jajo – larwa – imago. Zupełne: jajo – larwa – poczwarka – imago.

  Istota:	Rozwój złożony z przeobrażeniem…
  Pchła	zupełnym.
  Komar	zupełnym.
  Mucha	zupełnym.
  Turkuć podjadek	niezupełnym.
  Pluskwa	niezupełnym.

• Larwa, przekształcając się w imago, zmienia się od wewnątrz i zewnątrz, nie zmienia się jednak układ nerwowy.
• Partenogeneza – dzieworództwo, rozwój organizmu z niezapłodnionego jaja. Po którymś pokoleniu rodzą się w końcu samce.
• Heterogonia – następowanie po sobie partenogenezy i rozmnażania płciowego.

Przegląd i znaczenie

Artykuł powstał na podstawie:

Biologia klasa 1. OPERON, zakres rozszerzony, Gdynia 2005